Sodyum SülfatSodyum Sülfat birçok sanayi dalında talebi devamlı artan nötr bir tuzdur. Dünya ülkelerinde olduğu gibi ülkemizde de başta tuzlu ve acı sular içeren göllerden, katı halde bulunan maden yataklarından ve kimyasal proseslerden yan ürün (Sentetik) olarak elde edilmektedir.
1998 yılından sonra üretim miktarları yönüyle doğallar ve sentetikler başa baş duruma gelmiş olup uygulanan fiyat politikası çerçevesinde sentetik’deki düşük fiyat nedeniyle tercihin sentetiğe yöneldiği görülmektedir. Doğal üreticilerin yöntem ve teknoloji benzerliği nedeniyle dengeli fiyat politikası uygulamakta, yüksek tüketim alanı olan deterjan sektörünün sıvı türü ürüne kayma göstermeleriyle talep eksikliği olabilmekte, sentetik ürünlerin cam ve deterjan sektörüne uygun ürün haline getirme arayışları diğer bir dar boğaz yaratma kanıtı olmaktadır. Bu da doğal üreticilerin diğer kimyasal (Sodyum türevleri) ürünlere entegre olmalarının şart olduğunu vurgulamakta, finans desteği, yatırım ve globalleşme ihtiyacına gerek duyulmaktadır. Bu gereksinim yeni istihdam, iş alanı, ticaret katkıları getirecektir.
Sodyum Sülfat sektöründe üretim artışının sağlanabilmesi için finansman desteği gerekli görülmektedir. Sanayi tuzu olan bu maddenin üreticilerine gerekli desteklerinin yapılmasının ülkemizin yararına olacağı düşünülmektedir.Sektörün Tanımı ve Sınırlanması :
Doğada, Sodyum Sülfat (Na2SO4) ve bileşiklerinin bulunduğu katı haldeki maden cevherleri ile çözünmüş haldeki sıvılarının ve diğer hammaddelerin işlenmesi, değerlendirilmesi sonucu kullanılır Sodyum Sülfat elde edilmesi ile ilgili faaliyetlerin tümüne Sodyum Sülfat Sektörü diyoruz. Bütün bu faaliyetler madencilik- solüsyon madenciliği bölümleri halinde safsızlıkların alınması şeklindedir. Fabrikada işlenmesi ve bu tür ekonomik faaliyetler uluslararası standart sanayi tasnifine uymaktadır.
Sodyum Sülfat Sektöründe ana mal olan Sodyum Sülfat (Na2SO4) (disodyum sülfat) bir nötr tuzdur. Sodyum Sülfatın sanayi dallarında kullanılabilir olması, bilhassa suda erimeyen madde içeriğine hiç ve hiç sahip olmaması ile mümkündür. Bu nedenle ham Sodyum Sülfat üreticilerinin %90’ ı nihai ürünlerine rafine/ kalsine işlemi sonucu ulaşabilmektedir. Bu nedenle Sodyum Sülfat sektörü işlenmiş ürün olarak gelişme göstermektedir. Tüvenan üretimlerin sanayi dallarındaki payı %10’ larda kalır. Tüvenan stoklar çeşitli endüstriyel metodlarla işlenerek Susuz Sodyum Sülfat ve teknik açıdan yüksek Sodyum Sülfat ürünlerine dönüştürülmektedir. Ülkemizde üretilen doğal Sodyum Sülfatın %99’u acı ve tuzlu sulara sahip Alkalin göllerden, %1’ i ise Tenardit yatağından (Yer altı işletme metodları ile) yapılmaktadır. Alkalin göllerde üretimler iklimsel dengelere bağlı fiziksel-kimyasal koşullar altında su tavırlarını kontrol altına alarak aşamalı ön buharlaştırma ve kışın kristallendirme (glober salt=mirabillit) şeklindedir.
Sodyum Sülfat doğal kaynaklardan temin edildiği gibi birçok materyallerin elde edilmesinde yan ürün olarak da sentetik Sodyum Sülfat olarakta elde edilmektedir. Sentetik Sodyum Sülfatlarda ana üretim konularının kalıntıları cüzi de olsa kalır. Bunun dışında doğal Sodyum Sülfatlarda pH 8 iken, sentetiklerde pH 5-6 civarındadır ve ürünün asidik olması dezavantajlar taşımaktadır. Cam ve deterjan sanayilerinde kullanımları yoktur.
Doğada Sodyum Sülfat çok sayıda mineral oluşturmakla beraber ekonomik ve işletilebilirlik yönünden en önemli mineralleri Mirabillit, Tenardit, Globerit, Glaresit ve Blödit’ dir. Bunlar;
a) Mirabillit
Formülü Na2SO4.10H2O dur. Bu minerali ilk defa Alman kimyacısı Glouber keşfettiği için, buna Glouber tuzu da denir. İçeriği % 24,8 SO3, % 19,3 Na2O ve % 55,9 H2O’ dur. Monoklinal sistemde kristallenir. Sertliği 1,5-2; yoğunluğu 1,49 gr/cm³’ tür. Renksizdir; şeffaf veya opak haldedir. Suda çabuk erir; tadı acımsıdır. En önemli özelliği efloresanlığı yani kendiliğinden su kaybedebilirliğidir. Sekiz molekül su kaybederek Na2SO4.2H2O’ ya dönüşürse, un gibi ufalanmış hale gelir. Mirabillit en çok alkali tuz göllerinde, sıcak su kaynaklarında, potasyum ve sodyum tuzları yataklarında ve jipsli seriler içinde bulunur.
b) Tenardit
Formülü Na2SO4’ tür. Saf tenardit % 43,68 Na2O ve % 56,32 SO3’ ten ibarettir. Ancak cevher çoğunlukla su ile birlikte K2O, CaO, MgO ve CaCl2 gibi oksit ve klorürleri içerir. Ortorombik sistemde kristallenir. Sertliği 2,5-3; yoğunluğu 2,67 /cm³ ‘tür. Safken renksizdir içine karışan maddelere göre sarımsı , kurşuni ve kahverengi olabilir. Yumuşak yapılıdır. Şeffaf veya yarı şeffaftır. Suda kolayca erir ; tuzlu ve acı tad verir. Mirabilitle aynı ortamlarda bulunur.
c)Glaserit
Formülü Na2SO4’ tür. Bileşiminde bulunan potasyum veya sodyumlar değişik glaseritlerde değişik oranlarda olabildiği gibi , potasyum yerini amonyum da alabilir. Ayrıca , glaseritler ve/ veya kurşun da içerebilirler. Romboedrik sistemde kristallenir. Sertliği 2– 2,5 ; yoğunluğu 2,65 gr / cm³ ‘tür. Genellikle beyazdır ; nadiren renksiz de olabilir. İçerdiği maddelerle yeşilimsi , kırmızımsı , kurşuni veya mavi renklere dönüşür. Suda erir ; tadı acımsıdır. Yukarıdakilerle aynı tür yerlerde bulunur.
d)Globerit
Formülü Na2Ca(SO4) 2 dir. Saf Globerit % 22,30 Na2O , % 20,15 CaO ve % 57,55 SO3 içerir. Monoklinal / holoedrik sistemde kristallenir. Sertliği 2,5 –3 ; yoğunluğu 2,7 – 2,8 gr/cm³ ‘tür. Safken renksizdir ; içinde bulunan maddelere göre , beyaz , uçuk sarı , kırmızımsı veya kurşuni olabilir. Çok ince taneli masif kütlesi yağımsı görünür. Suda kısmen eriyerek CaSO4 bölümü çökelir. Tuzumsu ve acıdır. Havadan nem kaparak un gibi ufalanmış hale geçer. Yine diğerleri ile aynı yerlerde bulunur.
e)Blödit
Formülü Na2Mg(SO4)2 . 4 H2O’ dur. Saf halde iken % 18,56 Na2O, % 12,6 MgO , % 47,88 SO3 ve 21,50 H2O içerir. Monoklinal sistemde kristallenir. Sertliği 2,5 ;yoğunluğu 2,2 –2,3 gr/cm³’tür.
Genellikle renksizdir. İçine giren minerallere göre , beyaz , sarımsı , yeşilimsi , kırmızımsı veya mavimsi olabilir. İnce taneli ve sık dokulu agregalar halindedir veya masiftir. Diğerleri ile aynı yerlerde rastlanır.
Ãœretim :
Ülkemizde doğal Sodyum Sülfat üretimi Alkali göllerden göl suyunda çözünmüş halde bulunan çeşitli anyon ve katyonların mevsimlik ısı koşulları dikkate alınarak mirabillit minerali oluşumundan (glober salt) kristallendirilmesinden ibarettir. Dünya üretimini elinde bulunduran ülkelerin hemen hemen tamamı; (doğal kaynaklardan) ilk ana mal olarak Mirabillit üretmekte daha sonra bünyesindeki 10 mol kristal suyu uçurularak, sanayi kullanımına uygun susuz Sodyum Sülfat (tenardit) ürünü elde edilmektedir. Ham Sodyum Sülfat üretimi alkalice zengin çözünmüş madde içerikli gölsuyu (Bolluk, Tersakan ve Acıgöl) güneş enerjisi, rüzgar etkisiyle buharlaşarak derişik dönemlerinde ( Haziran-Eylül) göl içinde yapılmış toprak sedli havuzlara pompalanarak derişiklik derecesi yükseltilerek sağlanır. Hava sıcaklığının +6 ºC’ ın altına düşmesiyle (Aralık-Ocak) su içerisindeki Sodyum ve Sülfat moleküler yapı oluşturarak havuz dibinde katman-katman dizilir, oluşan kristal mirabillit minerali olup 10 molekül kristal suyu içerir. Havuzlarda kristal üstü su çok hızlı bir şekilde havuzdan göle iade (drene) edilmektedir. Havuzlarda elde edilen mirabillit=Glober Salt=Ham kristal stok sahasına taşınmaktadır açık maden işletmeciliği uygulanarak stoklara dökülmektedir. Ham kristaller sudaki doğal kirlenmeleri bünyede taşıdığından direkt kullanıma (saniyede) uygun değildir. Rafine tesislerinde rafine edilip hem kirlilik giderilmekte hem de sanayi tipi Susuz Sodyum Sülfata dönüştürülmektedir.
Ülkemizde de alkali göllerden ilk elde edilen cevher minerali mirabillittir. Mirabillit rafine veya kalsine tesislerde ortalama 1/3 oranında susuzlaştırılarak susuz ürüne dönüştürülmektedir.
Na2SO4.10H2O + Isı (32.4 ºC) → Na2SO4 ( Sanayi Tipi Ãœrün )
Mirabillit .....................................Tenardit
ÃœRÃœNLER :
a)Kristal Sodyum Sülfat: (Na2SO4.10H2O) %42 – 44 Na2SO4 olup, Hegzagonal sistemde iri şeffaf kristal şeklindedir. Açık sahada üretilir.
b)Anhidr Sodyum Sülfat: (Saltcake Sodyum Sülfat) ortalama %96 Na2SO4 içermekte olup, beyaz anhidr kristalleri veya toz halindedir. Bulk dansitesi 1.20-1.50 gr/m³ arasında değişir. Kristal Sodyum Sülfatın rafinesiyle elde edilir.
c)Hafif tip Sodyum Sülfat: %98 Na2SO4 içeren parlak beyaz toz halinde, yoğunluğu 0.5-0.7 gr/m³ arasında değişir. Açık sahada üretilir. Mirabillitin uzun süre güneş altında kalarak kristal suyunu vermesiyle yüzeyde oluşan pudra tip üründür.
d)Rafine Ağır Tip Sodyum sülfat: %99.5 Sodyum Sülfat içerir, akıcı beyaz kristaller halindedir ve yoğunluğu 1.4-1.6 gr/m³ dür. Mirabillitin rafine edilmesiyle elde edilir.

http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir.

Yeterli gelmediyse , Sizin için araştıralım bilim@marbleport.com

II.ENDÃœSTRÄ°YEL HAMMADDELER