KAOLÄ°N

 Kaolin, kil mineralleri sınıflandırması içinde bir grup kil mineraline verilen isimdir. Kaolin hammaddesini oluÅŸturan en önemli mineral Kaolinit (Al₂Si₂O₅(OH)₄) olup alüminyum hidro silikat bileÅŸimli bir kil mineralidir. Kaolin terimi altında çeÅŸitli jenetik modellerle oluÅŸmuÅŸ kaolin türleri ve kaolinitik killer yer almaktadır.
 
Kristal yapılarına göre yapılan kil sınıflandırmalarında, eÅŸ boyutlu ve bir yönde uzamış olanlar Kaolinit grubu olarak diÄŸerlerinden ayrılmaktadır.
 
OluÅŸum itibariyle, feldspat içeren granitik veya volkanik kayaçların feldspatlarının altere olarak kaolinit mineraline dönüÅŸmesi sonucu kaolinler oluÅŸmaktadır. Ana kayaç içindeki alkali ve toprak alkali iyonların, çözünür tuzlar ÅŸeklinde ortamdan uzaklaÅŸması sonucu Al₂O₃ içerikli sulu silikatça zenginleÅŸen kayaç kaoliniti oluÅŸturur.
 
K₂O.Al₂O₃.6SiO₂+2H₂O------->Al₂O₃.6SiO₂.H₂O+KOH
Al₂O₃.6SiO₂.H₂O---------------->Al₂O₃.2SiO₂.H₂O+4SiO₂
Al₂O₃.2SiO₂+H₂O+H₂O-------->Al₂O₃.2SiO₂.2H₂O                  
                                       Kaolinit
 
Bu oluÅŸum modeline göre altere olan ana kayacın taşınmadan yerinde kalması sonucu kaolinit yatakları oluÅŸur. Ana kayaçların bozunma öncesi taşınıp, taşındıktan sonra depolanması veya bozunma sonucu taşınıp sedimanter yataklarda depolanması sonucu kaolinit bileÅŸimli kil yatakları oluÅŸur. Bu birliktelik literatürde kavram kargaÅŸası yaratmakta olup, bunu verilen sınıflamalarda görmek mümkündür.
 
Kaolinde Kaliteyi Belirleyen Unsurlar
 
Ana kayaç olan tüfler veya granitler içinde kaolinleÅŸmeyi saÄŸlayan sular, ana kayaç parçacıkları ile birlikte silikat bünyesinde olan SiO₂, K⁺, Na⁺, Fe₂O₃, S, CaO, MgO kısmen orijinal bünyeden uzaklaÅŸtırılmakta ya da suların tesiri sonucu çeÅŸitli bileÅŸenlere dönüÅŸmektedir.
 
SiO₂, silika, orijinal kayaç bünyesinde belirli kısmı Al₂O₃ ile birleÅŸerek kaoliniti meydana getirmekte, fazlası ise dışarıya atılmaktadır.
 
KaolinleÅŸmeyi saÄŸlayan suların dışarıya atılması sırasında silisin belirli bir kısmı cevherleÅŸme yüzeyinde demirli-silisli ÅŸapka ÅŸeklinde kabuk halinde kalmaktadır. Dışarıya atılamayanlar ise cevherleÅŸme içinde serbest silis taneleri ÅŸeklinde veya kaolinleÅŸme içinde opal (silis) bantları ÅŸeklinde kalmaktadır. Kaliteyi belirleyen en önemli unsurlardan olan silislerin bünyeden yoÄŸun olarak atılması halinde kaliteli kaolin cevheri meydana gelmektedir. Ä°çinde serbest silis tanesi olarak kalan kaolinler ise, daha kolay ayrıştırılabildiÄŸinden süzülebilir kaolin niteliÄŸi kazanmaktadır.
 
Fe₂O₃: Orijinal kayaç bünyesinde yer alan demirin kaolin içinde olmaması istenilen en önemli kriterden biridir. Ancak kimyasal iÅŸlem sırasında demirin belirli bir kısmı kaolinleÅŸme sırasında uzaklaÅŸtırılamadan kalmaktadır.
 
Alkaliler ve Al₂O₃: K₂O + Na₂O, Kaolin oluÅŸunda belirtilen feldspatların bozunması sonucu kaolinleÅŸme olmaktadır. Feldspat K₂O.Al₂O₃.6SiO₂ (Potasyum), Na₂O.Al₂O₃.6SiO₂ (Albit) ne kadar fazla bozunursa, ortamdan o kadar fazla K₂O ve/veya Na₂O atılmaktadır. Bunların atılması (ortamdan uzaklaÅŸtırılması) ne kadar fazla olursa, kaolinleÅŸmeyi belirleyen Al₂O₃ oranını o kadar artacaktır.
 
Ä°deal Kaolin BileÅŸimi: Al₂O₃.2SiO₂,2H₂O olup kaolinitte;
 
SiO₂ (Silika)                          % 46.54
Al₂O₃ (Alüminyum Oksit)          % 39.50
H₂O (Su)                               % 13.96
                                          % 100.00
 
Kaolin içindeki Al₂O₃ haricindeki diÄŸer bileÅŸenlerin yüksek olması demek, Al₂O₃ oranının idealden (% 39.50'den) az olması demektir. Bu da kalitesinin daha düÅŸük olması demektir.
 
SO₃ (Kükürt) ve Alunit: KaolinleÅŸmeyi saÄŸlayan kimyasal iÅŸlem sırasında ortamda elementel S varsa; H₂SO₄+ (Sülfürik Asit) oluÅŸacaktır. KaolinleÅŸme iÅŸleminin olabilmesi için ortamdan uzaklaÅŸtırılabilecek madde, alkalilerden K2O olup, bunun çözünmesi sırasında bazen tamamı uzaklaÅŸtırılamamakta ve ortamda bir miktar K kalmaktadır. K, ortamda çözünür halde bulunan; Al₂O₃ 2(SO₄)₃ + H₂O ------->2 Al (OH)₃ + H₂SO₄ ÅŸeklinde çözümü Al⁺³ suda çözünen Si(OH)₄ ile birleÅŸerek kaolinit oluÅŸur. Ortamda K geldiÄŸi zaman K mevcut Al₂(SO₃)₃ ile birleÅŸerek alunit KAl(SO₄)₂.12H₂O oluÅŸacaktır. Bu nedenle kaolinin bileÅŸiminde alunit varsa K₂O oranı ile SO₃ den dolayı ateÅŸ zayiatı yüksek çıkmaktadır.
 
FES₂ (Pirit) : KaolinleÅŸme iÅŸlemi sırasında Fe açığa çıkması ve ortamdaki S ile birleÅŸmesi sonucu bazen demir sülfür bileÅŸiÄŸi olan piritler saçılmış halde kaolinleÅŸme içinde (daha ziyade taban ve yan kısımlarda) gözükmektedir.
 
Ortamda K atılımı olması halinde SO₄'ün belirli kısmı kalacağı için kaolinlerde alunit olması (maksimum % 0.5'e kadar SO₄) normal sayılmakta olup, SO₄'ün tamamının ortamdan atılmadığını göstermektedir.
 
Kil ve Kaolin Sınıflaması
 
Killer, kimyasal özelliklerine göre çeÅŸitli sınıflamalara ayrılmıştır. Killer, silikat minerali olup, özelliklerine göre de çeÅŸitli sınıflara ayrılırlar. Bu özelliklerin başında kristal yapıları gelmektedir. Kristal yapılarına göre killerin sınıflama tablosu aÅŸağıdadır.
 
Killerin kristal yapılarına göre sınıflandırması
 
 

Tabaka	Grup	Cins
2 Tabakalı olanlar	Kaolinit Grubu a) EÅŸ boyutlu olanlar b) Bir yönde uzamış olanlar	Kaolinit, Dikit Halloysit
3 Tabakalı olanlar	Smektit Grubu Ä°llit Grubu Vermikülit Grubu	Montmorillonit Bediellit, Ä°llit Vermikülit
4 Tabakalı olanlar	Klorit Grubu	Klorit
Zincir yapısı olanlar	Sepiyolit Grubu	Sepiyolit Atapulgit Paligorskit

 
 
Kil sınıflama tablosundan anlaşılacağı gibi kaolinit, bir kil minerali olup, 2 tabakalı ve eÅŸ boyutlu özelliÄŸinden dolayı diÄŸer kil minerallerinden ayrılmaktadır. Bu ayrılma kristal yapısı dikkate alınarak yapılan bir mineralojik sınıflamadır. Fiziksel özellikleri ve bulunduÄŸu ortam ÅŸartı nedeniyle kaolinleÅŸme, orijinal ana kayacın alterasyon (bozunma) iÅŸleminin yerinde gerçekleÅŸmesiyle oluÅŸan cevherleÅŸmedir. Yani bir kaolin yatağını bir kil yatağından ayıran en önemli fiziksel faktör, cevherleÅŸme ile orijinal kayacın aynı yerde olmasıdır. Kil yatakları ise taşınarak depolanmış yataklardır. Ä°ster kaolin yatağında ister kil yatağında ana mineral kaolinit olması halinde, kaolin olarak sınıflandırılabilir. Kil yatağında orijinal birincil mineralin baÅŸka mineral olması halinde kaolinden ayrılarak halloysit, illitik kil, montmorillonitik kil v.s gibi isimlerle orijinal kaynaktan itibaren ayrılmaktadır.
 
Depolanma farkından dolayı, kaolinleÅŸme ile orijinal mineralleri kaolinitten oluÅŸan kil yatağı arasında kaolinit minerallerinde de bazı küçük farklılıklar olmaktadır. Bunlar;
 
-kaolinlerdeki mineraller primer olduÄŸu için içindeki yabancı maddelerin kil yatağından daha az olması nedeniyle görünüÅŸleri daha beyaz ve piÅŸme renkleri daha beyazdır.
 
-primer kaolin yatağı içindeki kaolinit kristalleri kil yatağına göre daha büyük olup, bu farktan dolayı kaolinitik killer daha plastik ve kuru, mukavemetleri daha yüksektir.
 
-kaolin cevherleÅŸmesi içindeki kristaller özÅŸekillidir. Killerde ise köÅŸelerden kırılmalar olmuÅŸ ve boyları daha küçülmüÅŸtür (H.Hüseyin Tanışan).
 
Seramik teknolojisinde yukarıda bahsedilen safsızlıkları oluÅŸturan Fe₂O₃ (demir), SO₃ (kükürt) gibi safsızlıklar kaolinlerin en önemli özelliÄŸi olup, bunların renk vermesi (Fe₂O₃), SO₃ (kükürt), seramikte fırın sıcaklıklarında baÅŸka kimyasal reaksiyonlara girerek seramiÄŸin bünyesini bozması özelliklerinden dolayı istenmemektedir.
 
Kaolinit minerali, seramik yapımında ısıtıldığında 200 ^oC'nin altında higroskopik suyunu bırakır. 500-600 ^oC'de kimyasal formüldeki bağıl suyunu bırakarak metakaolinite dönüÅŸür.
 
Al₂O₃.2H₂O.2SiO₂------>  Al₂O₃.2SiO₂+2H₂O+Enerji-------->Metakaolinit
 
1000 ^oC'de metakaolinit mullit ve silise (kristobalit) dönüÅŸür.
 
3(Al₂O₃.2SiO₂ 2H₂O) -------------- 3Al₂O₃.2SiO₂     +      4SiO₂        +       6H2O
                                                                                                                                  
                                                      Mullit                    Kristobalit
 
Seramik yapılmasında 1000 ^oC'de oluÅŸan mullit kristali, kaolinitin tabaka yapısından iÄŸnemsi forma dönüÅŸmesi halidir. Bu hali çok sert, kimyasal tesirlere dayanıklı, mekanik mukavemeti fazla ve elektriÄŸi iletmeyen halidir. Mullit oluÅŸumundan açığa çıkan SiO₂ 'nin bir kısmı birleÅŸerek baÅŸka minerallere (wollastonit) dönüÅŸür. Bir kısmı da orijinal bünyede silis olarak kalmaktadır.
 
Tüketim
Tüketim Alanları
Dünya kaolin tüketiminde parasal ve tonaj deÄŸerleri bakımından, birinci sırayı kağıt sanayii almaktadır. Avrupa pazarında kağıt, dolgu maddesi olarak toplam tüketimin % 40'ı, Amerika pazarında ise bu amaçla toplam tüketimin % 80'i kullanılmaktadır.
 
Özellikle kağıt dolguda Avrupa kaolinle birlikte kalsit te kullanmaktadır. KuÅŸe-kaplama kağıtta da benzer durum söz konusu olup, özellikle kuÅŸe kağıtta kaolinin kalite bakımından avantaj ve üstünlüÄŸü vardır.
 
Dünya kağıt tüketiminde, kaolin ve kalsite ikame olarak, TiO₂, talk vb. de  kullanılmaktadır. Bunların toplam tüketimleri, belirli yıllarda kaolin tüketimini azaltmakla beraber, bu oran çok büyük boyutlarda olmamaktadır. Ancak dünya kalsit tüketimi, kaolin tüketimini etkileyen en önemli unsurdur.
 
Seramikte kaolin tüketimi, en çok sıhhı tesisat, porselen ve izalatör sanayiinde olmaktadır. Fayansta tüketim maksimum % 20 dolayındadır.
 
Son yıllarda seramik sektörü dışında, kaolinin en büyük tüketimi çimento sanayiinde olup, kaolin tüketim oranı tüvenan üretimin % 30'u mertebesine ulaÅŸmaktadır.
 
Seramik sektörü dışında kaolinin en büyük tüketimi, boya, lastik ve plastik sanayiinde dolgu maddesi olarak kullanılmasıdır.
 
Tesis türü kaolinler, cam elyafı, kimya sanayi, ilaç sanayi gibi sektörlerde kullanılmaktadır. Ancak kullanım oranlarının düÅŸüklüÄŸüne raÄŸmen mali portresi yüksek tüketimlerdir. Ayrıca fiberglass (cam elyafı) üretiminin giderek arttığı gözlenmiÅŸtir. Bu oran ABD kaolin üretiminin % 5'ine ulaÅŸmaktadır (450 000 ton/yıl).
 
Üretim
 
Üretim Yöntemi ve Teknoloji
 
Ä°ngiltere Cornwall yatakları, hidrolik yöntem olan tazyikli su ile üretilmekte, koparılan parçalar doÄŸrudan süzme tesislerine taşınmaktadır.
 
DiÄŸer büyük yataklarda, genellikle açık iÅŸletme yolu ile üretim yapılmaktadır. Kağıt ve seramik kalitesindeki kaolinler, süzme tesislerinden geçirildikten sonra boyutlarına göre ayrılmaktadır. Bunlar genelde sulu deÄŸirmenlerde öÄŸütme ve silis ayırma iÅŸlemi saÄŸlandıktan sonra, çöktürme tankları ve hidrosilikonlardan geçirilmektedir. Manyetik seperatör ve havalı püskürtücü ile aÄŸartma iÅŸlemleri daha ziyade kağıt sanayi için yapılmaktadır. Kurutma iÅŸlemi sonrası rutubeti azaltır.
 
Ürün Standartı
 
ÇeÅŸitli sanayi kollarındaki kullanıma baÄŸlı olarak ürün standartları deÄŸiÅŸkenlik göstermektedir. Bu deÄŸiÅŸiklikler, kimyasal bileÅŸim, tane boyu dağılımı ve çeÅŸitli reolojik özellikleri itibariyle olmaktadır. Tablo 6'da belli baÅŸlı sektörlere göre aranan ortalama ürün standartları sunulmuÅŸtur.
 
ÇeÅŸitli sektörlere göre kaolinlerde istenen ürün standartları
 

	Kağıt kaolini			Çimento
	Dolgu Kaplama		Porselen	1	2	Seramik
SiO2	48	47	46 - 48
Al2O3	min 35	min 35	min % 30	min % 30	% 28	15 - 30
Fe2O3	max 0.4	max 0.4	max 0.5	max 0.4	max 0.4	max 0.5-1.00
TiO2	max 0.05	max 0.05	max 0.1
CaO	0.2	0.1	0.2
MgO	0.2	0.1	0.5
K2O	1.5	0.5	1 - 1.5
Na2O	0.2	0.2	0.1 - 0.3
SO3	max % 1	max % 1	Eser	max % 1	max % 1	max % 0.2
A.Z.	% 12 - 13	% 12 - 13	% 11 - 13
-2 mikron	% 60	% 80		-5 cm	-5 cm
+10 mikron	max % 10	max % 2		-10 cm	-10 cm
+50 mikron	max % 0.1	max % 0.05
Beyazlık	min % 80	min % 85
Aşındırma	30	50
Viskozite	68 - 70	68 - 70

 
Dünya üretiminin % 35'ini elinde tutan, yıllık kaolin üretimi 8 m/ton'dan fazla olan ABD en büyük kaolin potansiyeline sahiptir.
Dünya Üretim Miktarları
 
Dünyada yıllık ortalama 20 milyon ton (1989: 24 milyon ton) kaolin üretilmektedir. Bu üretimin % 34'ü ABD, % 16'sı Ä°ngiltere, % 14'ü BirleÅŸik Devletler TopluluÄŸu, % 5'i Kolombiya, % 4'ü Hindistan tarafından karşılanmaktadır.
 
ABD               - 9 milyon ton % 34
Ä°NGÄ°LTERE    - 4 milyon ton % 16
 
 
Türkiye kaolin ihracatı ham kaolin olup, diÄŸer ülkelerden yapılan ihracatlar ise tesis türü iÅŸlenmiÅŸ kaolindir.
TÜRKÄ°YE'DE DURUM
Ürünün Türkiye'de BulunuÅŸ Åžekilleri
Tanım ve sınıflandırma bölümünde belirtildiÄŸi gibi kaolinit bir kil mineralidir. Ancak dünya ve Türkiye'de, kaolin oluÅŸum itibariyle kilden ayrı olup Türkiye'deki kaolin yatakları ve kaolin iÅŸletmeleri de killerden ayrılmıştır. Türkiye'deki kaolin yataklarının hemen hepsi hidrotermal kökenli yataklardır. Balıkesir-Sındırgı, volkano sedimanter bir yatak olup, daha sonra hidrotermal alterasyona uÄŸramıştır. Türkiye kaolin ocakları ve rezervleri bilgilerinde, kil ve kaolinler ayrı ayrı deÄŸerlendirilmiÅŸ olup, rezervler bölümünde verilen kaolin rezervlerinin hepsi bu bölümde bahsedilen yataklanmalar olarak deÄŸerlendirilmelidir.
 
Rezervler
 
Türkiye'de arama yapan en büyük kuruluÅŸ olan M.T.A Genel MüdürlüÄŸünün, yapmış olduÄŸu çalışmalara göre Türkiye kaolin rezervi 100 milyon tonun üzerindedir. Bu da küçümsenmeyecek bir rakamdır. Bu çalışmalar ayrıntılı çalışmalardır. Tabloda rezervler olarak, bölgelerin genel potansiyelini gösteren rezerv ile iÅŸletilebilir rezervler miktarı 36 milyon ton civarında olup, bu rakamlar da Türkiye için yeterli miktardır. Rezerv içerisinde en büyük bölge, BalıkesirSındırgı-Düvertepe bölgesi olup, bu bölge içerisinde en büyük rezervlere SöÄŸüt Madencilik A.Åž. sahiptir. Rezerv tablosunda ayrıca kullanım alanları ve tahmini kaliteleri de belirtilmiÅŸtir.
 
Türkiye kaolin yatakları, genellikle hidrotermal kökenli kaolin yataklarıdır. Yani ABD'deki Georgia kaolin yatağı gibi bir yatak Türkiye'de mevcut deÄŸildir.
 
DPT ve MTA Genel MüdürlüÄŸü tarafından yapılan çalışmalara göre, Türkiye kaolin rezervi 100 milyon ton civarında belirtilmektedir. Ancak iÅŸletmeye elveriÅŸli rakamlar bu kadar deÄŸildir. Söz konusu araÅŸtırmalar, bölgesel çalışma yaparak toplam potansiyelleri ortaya koymuÅŸtur. Gerek iÅŸletici kuruluÅŸların yapmış olduÄŸu çalışmalar, gerekse tarafımızca yapılan deÄŸerlendirmeler tablo-14'de mukayeseli olarak verilmektedir.
 
Tabloda görüleceÄŸi gibi 100 milyon tonluk rezerv, MTA'nın bugüne kadar yapmış olduÄŸu çalışmaların sonucuna göre verilen rezervdir. Tablo yanında iÅŸletilebilir-görünür olarak verilen rezerv ise tarafımızca bugüne kadar yapılan çalışmalar sonucu iÅŸletilebilir olarak verilen rezervlerdir. Bu rezerv ise 35 milyon ton civarındadır.
 
Türkiye kaolin yatakları, tenör, kullanım alanları ve rezervleri
 

BulunduÄŸu Yerler	%   Al2O3	Kullanım Alanı	Rezerv (Gör+Muh) (Ton)	Ä°ÅŸletilebilir R. Görünür (Ton)
Balıkesir-Sındırgı	13-33	İnce seramik,karo, refrakter,kağıt	70,000,000	25,000,000
Balıkesir-Ayvalık	15-32	Seramik ve karo fayans	1,000,000	500,000
Balıkesir-İvrindi	20-31	İnce ser. ve karo fay.	970,000	500,000
Balıkesir-Gönen	23-28	Seramik	150,000	50,000
Çanakkale-Çan	17-35	Seramik ve refrakter	5,000,000	2,000,000
Bursa-Kemalpaşa	20-24	Kağıt	1,000,000	1,000,000
Ä°stanbul-Arnavutköy	15-35	Refrakter	800,000	-
			78,920,000	29,050,000
EskiÅŸehir-Mihalıççık	20-33	Seramik ve karo fayans	3,330,380	1,000,000
Bilecik-SöÄŸüt	15-23	Seramik	1,000,000	500,000
Kütahya-Gevrekseydi	20-24	Kağıt	724,924	200,000
Kütahya-AltıntaÅŸ	20-31	Ser.,karo,fayans,kağıt	1,206,000	500,000
Kütahya-Emet	20-30	Seramik,karo,fayans	1,070,286	100,000
Kütahya-Simav	20-24	Seramik,karo,fayans	370,000	50,000
UÅŸak-Karaçayır	11-21	Seramik,karo,fayans	800,000	500,000
			8,501,590	2,850,000
Kayseri-Felahiye	23-34	Seramik ve refrakter	450,000	20,000
Konya-Sağlık	15-30	Karo fayans ve seramik	607,000	100,000
NevÅŸehir-Avanos	18-33	Ser.,elekro pors.,karo	1,277,000	100,000
Niğde-Aksaray	15-32	Karo, fayans ve kağıt	1,500,000	1,000,000
			3,834,000	1,220,000
Trabzon-Araklı,Arsin	14-23	Karo, fayans	200,000	50,000
Rize-Ardeşen,Fındıklı	14-23	Karo, fayans	275,000	50,000
Giresun-Bulancak	12-24	Karo, fayans	7,785,000	2,000,000
Ordu-Ulubey	17-23	Kağıt	730,000	100,000
DiÄŸerleri				700,000
			8,990,000	2,900,000
GENEL TOPLAM			100,245,590	36,020,000

 
Tüketim
 
Tüketim Alanları
 
Türkiye'de üretilen kaolinlerin % 80'i çimento sektöründe, % 20'si seramik, cam, kağıt ve diÄŸer sektörlerde tüketilmektedir. Bu da Türkiye'de üretilen kaolinlerin ham olarak tüketildiÄŸini göstermektedir. GiriÅŸ bölümlerinde bahsedildiÄŸi üzere, Avrupa ve Amerika'da üretilen kaolinlerin % 80'i kağıt sektöründe tüketilmektedir. Avrupa ve Amerika'da kağıt ve kaolin endüstrisi çok geliÅŸmiÅŸ olup, ham olarak üretilen kaolinlerin % 75'i kağıt ve ince seramiÄŸe hitap edilmek üzere tesislerde kullanılmaktadır.
 
Türkiye kaolinlerinin tüketim alanları tablosu
 

Çimento Sektörü	% 60
Seramik ve Cam Sektörü	% 30
Dolgu-Lastik-Boya v.s.	% 10

 
GeliÅŸmiÅŸ ülkelerde üretilen kaolinlerin % 75'i kağıt sektöründe tüketildiÄŸi gözönünde bulundurulursa, Türkiye kağıt sanayiinin tam geliÅŸmediÄŸi ve Türkiye'de kağıt sanayiine hitap edebilen (özellikle kaplama) kaolinlerin üretilemediÄŸi ortaya çıkmaktadır. Türkiye'deki mevcut tesislerden ancak kağıt dolgu kaolinleri elde edilebilmekte olup, kaplama kaolinleri ithal edilmektedir.
 
Kaolin cevherleÅŸmesi içinde % miktarlarına göre olan safsızlıklar, SiO2, Al2O3, Fe2O3, TiO2, CaO, MgO, K2O, Na2O ve A.Z. (AteÅŸ zaiyatı) olup, bileÅŸim analizinde bu oranların toplamı % 10'dur. Ä°çindeki bu bileÅŸenlerin çokluÄŸu veya azlığı, bu minerallerin ÅŸekli, bulunuÅŸ biçimi (bağımlı-serbest) gibi özellikleri sınıflamasında rol oynamaktadır.
 
Dünyada bazı kil yataklarının ana mineralinin kaolinit olması nedeni ile, literatürdeki bilgiler kil ve kaolin olarak da beraber verilmekte olup, dünya bilgileri ile mukayesesinde çeliÅŸkili rakamlar çıkmaktadır. Bu nedenle mevcut sıhhatli bilgi ayırımı yapıldıktan sonra, mukayese yapmak daha doÄŸru olacaktır.
 
Kaolinin fiziksel özelliklerine göre kullanım yerlerinin deÄŸiÅŸmesi nedeni ile;
- Seramik kaolini
- Porselen kaolini
- Fayans kaolini
- Çimento kaolini
- Kağıt Dolgu kaolini
- Kağıt Kaplama kaolini
- Demirli kaolin
- Silisli kaolin
- Plastik kaolin
- Refrakter kaolin
- Alunitli kaolin
 
gibi sınıflamalara ayırmak mümkündür.
 
Bu ayırımın yapılmasında en önemli özellik kimyasal ve özellikle fiziksel özelliÄŸine göre kullanım yerinin belirlenmesidir.
 
Bu özelliklerinin belirlenmesi için çeÅŸitli test ve teknolojik çalışmaların yapılıp, kullanım özelliÄŸinin en uygun ÅŸeklinin belirlenmesi gerekmektedir.
 
ÖrneÄŸin, kağıt kaolini dolgu veya kaplama kağıt özelliÄŸi için süzülebilirlik deneyleri sonrası beyazlığı, tane inceliÄŸi, içindeki ayrılabilir serbest silislerin % miktarı, kağıttaki aşındırma özellikleri, sıvı (yaÄŸ) emme özelliÄŸi gibi kriterlere bakılarak karar verilmektedir.
 
Tüketim Miktar ve DeÄŸerleri
 
Tüketim alanları bölümünde bahsedildiÄŸi gibi, Türkiye'de tüketilen kaolinlerin % 60'ı çimento sektöründe tüketilmektedir. Seramik ve cam sektörü olarak söz konusu kaolin raporunun hazırlanmasında, çimento ve kağıt sektöründe de önemli oranda kaolin tüketildiÄŸi için tüketim miktar ve deÄŸerleri (ton) bölümünde bu sektörlerin kullandığı kaolin miktarlarının yazılması da doÄŸru olacaktır. Ancak söz konusu sektörlerin tüketim miktarları tahmini olarak yazılmıştır.
Üretim
 
Üretim Yönetimi ve Teknoloji
 
Türkiye'de bulunan kaolin ocaklarında açık iÅŸletme ile üretim yapılmaktadır. GeçmiÅŸ plan döneminde iÅŸçilikle yapılan üretimler, talebin artması sonucu iÅŸ makinaları ile yapılmaktadır. Sert kaolin ocaklarında patlayıcı kullanılmaktadır. Sektörün ihtiyacına göre özellikle Fe2O3 elle seçilmektedir. Ocaklarda 5-10 cm kırıcılar bulunmakta olup, yurtiçi ve ihracat 5-10 cm boyutlarında yapılmaktadır.
 
Seramik sektörünün ihtiyacı olan masse kaolinleri, tüvenan veya 5-10 cm boyutlarında tüketilmektedir. Seramik fabrikalarının bazılarında, kaolin yıkama-süzme tesisi bulunmakta olup, bu tesislerden elde edilen süzülmüÅŸ kaolinler ancak kendi ihtiyaçlarını karşılamaktadır.
 
Türkiye seramik ve kağıt sanayiinin istediÄŸi türde piyasaya kaolin sürebilen; Hisarsan ve Kadoksan firmaları, piyasanın istediÄŸi türde kaolinleri tesislerinde tam hazırlayamamakta veya tüvenan olarak istenilen kaolinleri bulamadığından dolayı kağıt ve seramik sektöründe ikhalat yapılmaktadır. Frit ve sır imalatında uygun kaolinler ile kağıt sanayiinin özellikle kuÅŸe kağıtta kullandığı kaolinler, mevcut teknoloji ile elde edilemediÄŸi için ithalat yapılmaktadır. Türkiye'de mevcut tesislerde elde edilen süzülmüÅŸ kaolinler kağıt sanayiinde kullanılan dolgu maddesi vasıfında Türkiye'deki bu tesislerden elde edilen kaolinler dolguda kullanılmaktadır. Türkiye'de bu tür tesisler konusunda büyük bir boÅŸluk olup, kağıt ve seramik sektöründe yıkanmış kaolin ihtiyacına yönelik yeni tesislerin kurulması beklenmektedir.
 
Ürün Standardı
 
Türkiye'de tüketilen sektörler açısından kullanılan kaolinlerin kimyasal, fiziksel özelliklerine göre, ürün standartları tablo halinde hazırlanmış olup, dünyadaki ürün standartları ve tüketilen kaolinler arasında ürün standartları bakımından büyük bir fark yoktur. Fabrikalar üretim reçetelerine göre deÄŸiÅŸik Al2O3, Fe2O3, SO3, TiO2 li hammadde kullanırlar. Bu kriterlere ve reçetelere göre, kullanım oranları da farklıdır. Ancak fabrikaların kullanıldığı diÄŸer hammaddelerin fiziksel özellikleri kimyasal özelliklerinden daha büyük bir önem kazanmaktadır.
 
Kağıt, porselen, sıhhi tesisat gibi kullanım yerlerinde beyazlık, serbest silis, aşındırma gibi fiziksel özellikler daha da büyük önemi olduÄŸu için tüketici kuruluÅŸlar aldıkları kaolinlerin kimyasal analiz standartlarından çok, bu tür fiziksel özelliklerine bakmaktadır. Sektörlere göre ürün standartlarını gösterebilen bir tablo hazırlanmış olup, tüm tüketici kuruluÅŸların ortalamaları bu standartlar içerisinde kalmaktadır.
 
Türkiye kaolin ürün standartları
 

					Kağıt		Çimento
	Fayans	Elektro Porselen	Porselen	Frit kaolini	Dolgu	Kaplama	1	2
SiO2 (%)	55-80	55-60	58-65	58-78	44-46	50-60	78-80	57-60
Al2O3	13-25	28-30	24-32	15-28	30-35	30-35	13-18	26-28
Fe2O3	max 1.0	max 0.6	max 0.6	max 0.3	max 0.4	max 0.4	max 0.4	max 0.4
TiO2	max 0.5	max 0.5	max 0.5	-	max 0.4	max 0.4	max 0.5	max 0.5
CaO	max 1.0	-	-	-	-	-	max 1	max 1
MgO	max 1.0	-	-	-	-	-	max 1	max 1
Na2O	max 1.0	max 0.10	max 0.2	-	-	max 1.0	max 1	max 1
K2O	max 1.0	max 0.10	max 0.2	-	max 2.00	max 1.0	max 1	max 1
SO3	max 0.5	max 0.30	max 0.1	max 0.2	1-5.0	1-5.0	max 1	max 1
A.Z.	5-10	7-9	8-12	5-12	10-14	10-14	5-7	9-11
Beyazlık	-	min % 85	min % 89	-	min % 80	min % 85	-	-
Tane Boyu 2 mikrondan 5 mikrondan	- -	- -	- -	- -	% 30-35 % 35-45	min % 80 10 mikron % 0.3	- -	- -
Serbest silis	-	-	-	-	max % 8	max %0.4	A.Z.	A.Z.
Cr2O3	-	-	-	-	-	-	max 90 ppm	max 80 ppm
Aşındırma	-	-	-	-	max 30 mg	max 5 mg	-	-
Cins	ham kaolin	ham ve tesis	ham ve tesis	ham ve tesis	tesis	tesis	ham	ham

 
 
 
 
Ä°thalat ve Ä°hracat
 
Ä°thalat: Seramiksektörünün sır ve frit nitelikli kaolin ithalatı mevcuttur. Bu da yukarıdaki bölümlerde bahsedilen seramik kalitesinde sırlık kaolin elde edilmemesinden kaynaklanmaktadır. Ayrıca kaolin ithalatında en büyük sırayı kağıt sanayii oluÅŸturmaktadır. KuÅŸe kağıt kalitesinde, süzülmüÅŸ, beyazlığı yüksek ve -2 mikron boyutunda kaolin Türkiye'de kaliteli olarak tesislerde üretilmemektedir. Bu konuda en büyük iki tesisi olan Hisarsan ve Kadoksan firmalarının ürettiÄŸi kaolinler ancak, kağıt dolgu özelliÄŸindedir. Son yıllarda Kale Madencilik'in Çan'da kurduÄŸu kaolin yıkama tesisleri sayesinde ithalatı azalttığı bilinmektedir. Bu tip tesislerin kurulması ve bu tesislerde kullanılacak kaolinlerin özelliklerinin çok iyi belirlenmesi sonucu, bu problemin azaltılması Türkiye kaolin ithalatı için çok önemlidir. Türkiye'de seramik sektöründe faaliyet gösteren seramik ÅŸirketleri ile emaye sanayiindeki ÅŸirketlerin ve en önemlisi de kağıt sanayiinin kaolin ihtiyacını karşılayan ithalat miktarları hakkında saÄŸlıklı bilgiler elde edilememiÅŸtir.
 
 
Türkiye kaolin Ä°thalatı:
 
Uşak Seramik - İthalat yapılmadığı bildirilmiştir.
Yarımca Porselen - İthalat yapılmadığı bildirilmiştir.
Hitit Seramik - 300 ton (tahmini)
Kütahya Porselen - 3 000 ton (tahmini)
Güral Porselen - 1 000 ton (tahmini)
Ege Seramik - 1 000 ton (tahmini)
SöÄŸüt Seramik - 500 ton
Serel Åžirketleri - 1 000 ton (tahmini)
Toprak Seramik - 2 500 ton (tahmini)
Eczacıbaşı - 2 500 ton (tahmini)
Bozüyük Seramik - 300 ton (tahmini)
Çanakkale Seramik - 2 000 ton (tahmini-1993 yılı öncesi)
Kütahya Seramik - 500 ton (tahmini)
Kâğıt Sanayi - 7 500 ton (tahmini)
Toplam22 100 ton (tahmini)
 
Ä°hracat: Dünyakaolin ihracatında, birinci sırayı iÅŸlenmiÅŸ kağıt kaolini oluÅŸtururken, Türkiye kaolin ihracatında birinci sırayı ham kaolin oluÅŸturmaktadır. Ä°hraç edilen kaolinlerin % 95'i çimento sektörüne hitap etmektedir. % 5'i de seramik ve diÄŸer sektörlerde kullanılmaktadır. Türkiye'den ihraç edilen kaolinler, kırılmış, ham kaolin olduÄŸu için katma deÄŸeri düÅŸüktür. Ä°thalatta iÅŸlenmiÅŸ kaolin alındığı için katma deÄŸeri çok yüksektir. Bu da Türkiye'de mevcut kaolin süzme tesislerinde piyasanın istediÄŸinin (özellikle kağıt sanayi) elde edilmemesinden kaynaklanmaktadır.  % 85 beyazlığın üstüne çıkılamaması, serbest silis oranının istenilen seviyelere indirilememesi sonucunda, aşındırma yüksek  ve -2 mikrona inen parça boyu % 80'den azdır. Türkiye kaolin ihracatında, son yıllarda belirli bir artış gözlenmiÅŸtir. DÄ°E kayıtlarında 1991 yılında, 50 000 ton ihracat yapıldığı belirtilmektedir. Ä°hracat yapılan ülkelerin başında Ä°spanya, Tunus, Yunanistan, Ä°talya ve Ürdün gelmektedir.
Türkiye kaolin ihracatında son yıllarda belirli bir artış gözlenmekte olup, bu artışın ileriki yıllarda, özellikle çimento sektörüne hitaben daha da artacağı beklenmektedir.
Kaynak:ekutup.dpt.gov.tr/madencil/


Marbleport : Türkiye'nin DoÄŸal Yapı TaÅŸları Maden ve Mermer Portalı
Maden kanunu, doÄŸal kaynaklar, yönetmelikler, duyurular, bakanlık, meclis, , mermer firmaları, kobi, kosgeb, teknoloji, biliÅŸim, ekonomi, maden haberleri, faydalı linkler, maden ruhsatı alımı, üretim, eleman alımı,mesleki eÄŸitim, ekonomi, ithalat ihracat, ihale, liman, gümrük, iÅŸ ilanları ve daha fazlası

II.ENDÃœSTRÄ°YEL HAMMADDELER