Kil:Genel olarak kil, tanecik büyüklüğü iki mikrondan küçük olan tanelerin çoğunlukta olduğu, ıslatıldığında plastik, pişirildiğinde sürekli sert kalan hidrate alüminyum silikat minerallerinden oluşan bir sistem olarak tanımlanabilir. Kil mineralleri temelde silika, alümina ve suyun oluşturduğu sulu silikatlardır. Ayrıca demir, alkali ve toprak alkalileri farkedilebilir derecede içerirler.
Killer genelde altı gruba ayrılırlar. Bunlar;
1. Kaolin,
2. BaÄŸlama kili,
3. AteÅŸ killeri (ÅŸamot),
4. Bentonit,
5. Fuller toprağı,
6. DiÄŸer killer ve ÅŸeyl.
Kaolinler tortul ve artık yataklar olarak oluşurlar. Artık kaolin yatakları ana kayacın yerinde altere olması ile oluşurlar. Bununla birlikte refrakter malzeme olarak kullanılanlar genellikle tortul kökenlidirler. Ergime dereceleri 1760oC olup, refrakter malzeme olarak kullanılmaktadırlar (Apaydın, 1981).
Bağlama killeri, sedimanter kökenlidirler. Organik malzemeler, serisit mikalar ve kaolinit içerirler. Genellikle kaolinitten daha ince tane boyuna sahiptirler. Bağlama killeri 1500oCden daha yüksek sıcaklıklara kadar dayanırlar. Refrakter tuğla yapımında bağlayıcı olarak kullanılırlar.
Yurdumuzda şiferton olarak bilinen ateş killeri, detrital bir kil olarak tanımlanırlar. Düşük miktarda demir oksit, kireç, magnezyum ve alkalileri içerirler. 1500oC ve daha yüksek sıcaklıklarda bozunmadan kalabilirler. Kömür damarlarının altında bulunurlar.
Refrakter Killerin Oluşumu: Feldspatça zengin bazik ve andezitik piroklastik kayaçların aşınması ve Neojen lagüner havzalarına taşınması ve depolanması sonucu bağlama kili yatakları teşekkül etmiştir. Lagüner havzaya aynı zamanda ağaç ve bitki artıklarının taşınması ile de linyit seviyeleri oluşmuştur. Kil yataklarındaki ve yataklanma durumundaki düzensizlikler, taşınma esnasındaki mevsimlik tabiat şartları arasındaki değişikliklerden ve lagüner havzalardaki çapraz tabakalanma şartlarından meydana gelmiştir. Havzalara aynı zamanda değişik istikametlerden değişik karakterde malzeme taşınması, havzalarda teşekkül eden killerin yanal ve dikey yönde farklı kalitede olmasına ve kil-kum gibi tedrici geçişli malzemelerin yataklanmasına yol açmıştır.
Şamot kili yatakları ise yerinde (rezidüel) teşekkül etmiş olup ince taneli yeşil renkli volkanik tüflerin üst kısımlarında mercekler halinde meydana gelmiştir. Cevherleşmeyi kontrol eden faktörler aşağıda sıralanmıştır:
- Feldspatça zengin andezitik kayaçların mevcudiyeti,
- Ayrışma, aşınma ve taşıma olaylarını meydana getiren olaylar,
- Uygun bir neojen göl havzasının mevcudiyeti,
- Havzada uygun pH ortamını doğuran nedenler,
- Hümüs asidinin varlığı, bu asidin killerin ateşe dayanıklılığını düşüren oksitlerin (Fe2O3, K2O, Na2O, CaO v.b) ortamdan uzaklaştırılmasında etkili olması,
- Havza içerisinde gölsel ortamda meydana gelen çalkantılı ve durgun ortamlar.
Üst seviyede mevcut olan sedimanter menşeli plastik bağlama kili ve kömür yataklarında tabakalanma bariz bir şekilde görüldüğü halde mevzii merceksi olarak teşekkül etmiş olan şamot kili yataklarında hiçbir tabakalanma görülmez; alttaki ana kayaç olan volkanik tüflere tedrici olarak geçiş gözlenir.
Feldspatça zengin kayaçların sıcaklık, yüksek basınç ve karbondioksit etkisi ile meydana gelen olaya Kaolinleşme adı verilir.
Feldspatların bünyelerinde bulunan alkali oksitlerin (K2O, Na2O) su ile çözülmesi ile aşağıdaki tepkimeler sonucu geriye kaolinitler kalır.
K2O. Al2O3 . 6 SiO2 + 2 H2O (Hid.) = Al2O3. 6 SiO2 . H2O + 2 KOH
Al2O3 . 6 SiO2 . H2O (Desilisifikasyon) = Al2O3 . 4 SiO2 + H2O + SiO2 (Pirofillit)
Al2O3 . 6 SiO2 . H2O (Desilisifikasyon) = Al2O3 . 2 SiO2 + H2O + 4 SiO2
Al2O3 . 2 SiO2 . H2O (Hidratasyon) = Al2O3 . 2 SiO2 + 2 H2O (Kaolinit)
Al2O3.2SiO2.H2O (Desilisifikasyon) = Al2O3.H2O+SiO2 (Diyaspor)
Al2O3 . H2O + H2O (Hidratasyon) = Al2O3 . 2 H2O (Boksit)
Al2O3 . H2O + 2 H2O (Hidratasyon) = Al2O3 . 3 H2O (Gibbsite)
İlk oluştukları yatakta bulunan killer birincil kil, su ile taşınarak yeniden rezerv oluşturmuş killer
ise ikincil kil olarak adlandırılır.
Kil Mineralleri Grupları: Kil mineralleri genellikle 4 grupta incelenir.
1. Kaolinit grubu killer,
2. Smektit grubu killer,
3. Ä°llit grubu killer,
4. Klorit grubu killer.
Kaolinit Grubu Killer : Ana mineral olarak kaolinit (Al2O3 . 2 SiO2 . 2 H2O) içerirler. Doğada saf kaolinit yatakları bulunmaz. Genellikle demiroksit, silisyum oksit, silika türünde mika gibi yabancı maddeler içerirler.
Smektit Grubu Killer : Bu gruba giren killerin mineral yapıları kaolinit gibi aluminyum silikat olmalarına karşılık çok farklı bir görünüm içerisindedirler. Yapılarında magnezyum, kalsiyum, demir, sodyum gibi elementler içerirler. Montmorillonit, saponit, stevensit vb. bu grupta yer alır.
İllit Grubu Killer : Smektit grubu killerden farklı olarak potasyum içermeleridir. Killerin bu grubuna mika grubu da denir. (K2O.3 Al2O3 . 6 SiO2 + 2 H2O = Muskovit)
Klorit Grubu Killer : Bu grup killeri ince taneli ve yeÅŸil renklidirler. Bu grup killer bol
miktarda magnezyum, demir (II), demir (III) ve alumina içermektedirler.
Refrakter Killerin BulunuÅŸ Åžekli :
-Bağlama Killeri : Genellikle gri renkli bağlama kili ve kahverengi bağlama kili olmak üzere iki tip bağlama kili bulunur.
Gri Bağlama Kili : Genellikle taban seviyede Fe2O3 bakımından yüksek olan bir kille temsil edilen gri bağlama kili seviyeleri dikey yönde linyit kömürü ve kum-lekeli kil ardalanmalı, yanal yönde ise kumtaşı ve lekeli killerle geçişler meydana getirmektedir. Fe2O3 oranı % 3-5, Al2O3 oranı % 28-35 arasında değişir. Mekanik mukavemetleri ortalama 25-30 kg/cm3 dür. Tabakalanma yataydır. Plastik bir kildir, 1350oCde pişme rengi açık tarçın rengindedir. Organik madde azdır, içerisinde bazen ince kömür parçacıkları görülür. Bu da kilde ateş zayiatının artmasına neden olur. SKsı 28-30, rutubeti % 20-25, ateşte zayiatı % 9-11 arasında değişir.
Kahverengi Bağlama Kili : Kahverengi bağlama kilinin rengi organik maddeden ileri gelir. Organik maddelere bağlı olarak ateşte zayiatı yükselir. Dikey ve yanal yönlerde tedrici geçişlerle kalite değişikliği gösterir. Fe2O3 oranı % 2-3, Al2O3 oranı % 36-41 arasında değişir. Mekanik mukavemeti 30-35 kg/cm3, SK 30-32, ateşte zayiatı % 14-15, rutubet % 25-28 arasında değişir. 1350oCde pişme rengi açık tarçın rengindedir. Gerek gri bağlama kili ve gerekse kahverengi bağlama killerinin ana minerali kaolinitdir. Ayrıca serbest halde silis, karbonlu madde ve az miktarda alkali bulundururlar.
-Şamot Killeri : Şamot killeri genellikle gri ve açık bej renkli ve yer yer de açık kahverengi renktedir. Plastik olmaması ve suda hemen dağılması ile kolayca tanınır. Ateş zayiatı bünyedeki organik madde ve sudan ileri gelmekte ve Al2O3 içeriğine bağlı olarak değişmektedir. Islak rengi koyu gri olan kil açık renge dönüşmekte ve çok kırılgan olmaktadır. Kuruduğunda parmaklar arasında kolayca ufalanıp dağılmaktadır. Devamlılığı yoktur, yanal ve düşey yönde süreksizlik gösterir. Şamot killerinin demir oksit ve alkali oksitleri ihtiva etmesi halinde refrakterliğinin (SK) düşmesine neden olur. Şamot kili yataklarındaki ana kil minerali kaolinit (Al2O3 . 2 SiO2 . 2H2O) ve gibsit (Al2O3 . 3 H2O) olup yer yer birlikte bulunurlar.
Refrakter killerde kaliteyi bozan mineraller olarak pirit (linyit tabakalarının içinde dissemine halde organik kökenli sekonder oluşum), siderit (şamot killerinin altındaki seviyede mercimek boyutunda saçılmış taneler halinde rastlanan demir karbonattır), organik atıklar, montmorillonitik kil katkıları, alkali bileşikler ve karbonatları sayabiliriz.
Şiferton (Ateş Kili) : Şiferton plastik olmayan, Paleozoyik yaşlı refrakter kildir. Karasal tatlı su göllerinde, durgun sularda teşekkül etmiştir. Alkali ve demir mineralleri bakımından fakir killer refrakter özellikler gösterir. Şiferton hammaddesinde aluminyum oksit ve silisyum oksit mineralleri hakim minerallerdir. Tabiatta şiferton tabakalarına, karbonifer, taş kömürü (genel olarak Westfaliyen-C) damarlarının bazılarının tabanında, bazen aralarında çok az olarak da ince bir seviye halinde üzerinde (tavanında) rastlanılmaktadır. Kömürü teşekkül ettiren Karbonifer bitkilerinden meydana gelen hümüs asitleri tabanda bulunan elverişli killerde bazı kimyasal değişiklikler meydana getirmektedir. Bilindiği gibi hümüs asitleri killerdeki demir minerallerini ve alkali oksitleri kimyasal değişikliğe uğratarak beraberinde daha derinlere götürürler. Asit tesirine daha fazla maruz kalan üst seviyelerde ateşe mukavemet derecesi daha yüksektir. Asit tesirinin azalmasıyla birlikte ateşe mukavemet dereceleri düşer. Hümüs asitlerinin miktarıyla doğru orantılıdır. Ocaklardaki şiferton aynasında iyi kalite A, aynanın tabanına doğru B, sonra C kalite şiferton bulunmasının sebebi budur. Karboniferde mevcut her kömür damarının tabanında şiferton teşekkül etmemiştir. Prodüktif seviye olarak kabul edilen Westfaliyen-C serileri ise genel olarak kömür bakımından prodüktif kabul edilmemektedir. Karbonifer havzasındaki Westfaliyen-C serisinde bulunan kömür damarlarından Çınarlı damarı, Kuru dere damarı isimli şiferton damarları ortaya çıkmıştır (Amasra).
Şiferton teşekkülü için sularda pH durumunun elverişli olması, etraftan gelen malzemenin kimya bileşimlerinin uygun olması, alkali ve demir bileşiklerinin fakir olması, Al2O3 ve SiO2 oranının refrakter özellik için belirli yüzdede bulunması gerekir. Taneler çok ince, uzun zaman süspansiyon halinde sularda kalmalı ve yavaş yavaş çökelmelidir. Suların durgun olması, fırtınalı olmaması ve tuzlu olmaması gereklidir. Tuzlu sularda çökelme hızlıdır. Arzu edilen ekonomik şiferton damarı aşağıda izah edildiği şekilde tabiatta teşekkül etmiş olmalıdır. Tavanda kömür damarı bulunmalıdır. Bu damar oldukça sert olmalı ve tavan basıncını mümkün olduğu kadar karşılayabilmelidir. Şiferton damarı yataya yakın bir şekilde bulunmalıdır.
Şifertonun kalite sınıflaması aşağıda belirtilen şeklindedir;
1- A Kalite Şiferton: (SK 35 veya daha yukarı, rengi siyah, midye kabuğu şeklinde kırılma gösterir. Sert, kaya gibi).
2- B Kalite Şiferton: A kalite şifertonun altında bulunur. SK 33-34 (1730-1755oC), koyu gri renklidir.
3- C Kalite Şiferton: B kalite şifertonun altındadır. SK 30-32 (1695-1710oC), koyu kahverengi renklidir.
4- D Kalite Şiferton: C kalite şifertonun altındadır. SK 26-29 (1585-1680oC), açık kahverengi, kirli sarı, beyazımsı renktedir.
Yukarıda tavandan tabana doğru dört kaliteye ayırdığımız şiferton damarının tabanında gre seviyesi vardır. Bu damarın kalınlığı 3-4 metre arasında olmalıdır. Kimyasal analiz sonuçlarına göre şiferton hammaddesinde bulunan bileşikler ve yüzdeleri ortalama olarak aşağıda belirtilmiştir.
SiO2 % 40-50
Al2O3 % 25-45
Fe2O3 % 3-5
MgO % 0,5-1
CaO % 0,5-1
Bu bileşimde bulunan kil içinde alkali oksitler olmamalıdır
Killerin endüstride birçok kullanım alanı vardır. Kullanım alanları kilin kimyasal bileşimine bağlı olarak çeşitli sınırlamalar getirmektedir. Genellikle refrakter malzeme olarak kullanılacak killerde, kile refrakterlik özelliği veren alumina miktarının yüksek, silis ve demir içeriğinin düşük olması istenir. Killer fiziksel veya gerektiğinde kimyasal zenginleştirme işlemine tabi tutulurlar. Killerin zenginleştirilmesi yaş veya kuru işlemle yapılabilir.
Refrakter Hammadelere Uygulanan Ä°ÅŸlemler :
- Ham haldeki refrakter maddeler seramik bağın oluştuğu sıcaklıklarda pişirildiğinde genel anlamda sinterleşmiş olurlar. Sinterleme ısıl kararlılığa erişim süreci olduğundan, yapı deformasyona maruz kalır.
-Bağlama Kilinin Kurutulması ve Öğütülmesi : Ham bağlama killeri % 20-25 oranında doğal rutubet ve % 10-15 oranında ateş zayıatına sahiptir. Bu maddelerin gerek tuğla harmanlarında ve gerekse harç harmanlarında kullanılabilmesi için rutubetin indirilmesi ve pişme esnasında gerekli reaksiyonların çok iyi oluşabilmesi için de çok ince olarak öğütülmesi gereklidir.
Åžifertonun ZenginleÅŸtirilmesi:
Refrakter malzemelerde istenmeyen en önemli maddelerden biri Fe2O3dir. Demiroksit miktarını azaltmak ve mümkün olan en düşük değere indirilebilmesi için Ön Yakma ve Manyetik Ayırma işlemine tabii tutulması gereklidir. Şiferton hammaddesi önce bir kırma işlemine tabi tutulur ve tane boyu 0-20 mm. aralığına getirilerek ön yakma fırınında ateş zayıatı % 2nin altına düşürülür.
Böylece şifertonun içindeki manyetik olmayan demiroksitlerin manyetik hale gelmesi sağlanır ve bünyedeki %20 civarındaki karbonda yakılmış olur. Ön yakılmış şiferton için, manyetik seperatörlerde tamburlardaki manyetik alan şiddeti ayarlanarak manyetik seperatörlerde demir oksit ayıklama işlemi yapılır. Böylece max.%5 Fe2O3 olarak manyetik seperatöre giren ön yakılmış şiferton istenirse %1.5 Fe2O3 olarak alınabilir. Ancak Fe2O3 oranı nekadar azaltılırsa seperatör zayiatı da o oranda artmaktdır. Manyetik seperatörlerden alınan konsantre şiferton döner fırınlarda sinterlenerek ateş zayıatı % 0,3 seviyesinin altına düşürülür.
Tüketim Alanları, Talep Miktarları
Refrakter killerli ilgili olarak dünya üretimi, tüketimi ve taleplerinin belirlenmesine yarayacak bilgiler kil kapsamındadır.
Refrakter killerin tüketim alanları olarak:
1. Şamot ve Yüksek Alüminalı Tuğlalar
2. Hafif TuÄŸlalar (Ä°zole TuÄŸlalar)
3. DiÄŸer TuÄŸlalar (Silika, Porsil, vd.)
4. Şekilsiz Refrakterler (Harçlar)
4.1. Örgü Harçları
4.2. Monolitik Harçlar (Uygulama şekline göre; döküm,dövme,püskürtme ve plastik)
Şamot ve yüksek alüminalı tuğlalarda Al2O3 oranı % 46 ya kadar olanlar şamot, % 46 ve daha yüksek aluminaya sahip olanlar ise yüksek aluminalı tuğlalar olarak adlandırılır. Demir çelik sanayiinde yüksek hacim ağırlıklı, sürtünme, kırılma ve curuf atağı mukavemetine sahip olan dolayısıyle ağır şartlarda kullanılacak tuğlalara Ağır Hizmet Tuğlaları, kullanım yeri şartlarının daha hafif olduğu yerlerde kullanılacak tuğlalara Genel Hizmet Tuğlaları, kullanım yeri hafif olan yerlerde kullanılacak tuğlalara Hafif Hizmet Tuğlaları adı verilir. İzolasyon tuğlaları izolasyon amaçlıdır ve esas çalışma tuğlaların arkasında kullanılır. Harçlar, tuğlaları birbirine bağlayan toz malzemelerdir.
Kullanım Yerleri : Çalışma şartlarının ağır olduğu demir-çelik, çimento, petrokimya sanayiinde ağır hizmet tuğlaları, cam sanayiinde ve kok fırınlarında silika, asidik ortamlarda asit tuğlaları diğer çalışma ortamlarında genel hizmet ve hafif hizmet tuğlaları kullanılır.
Killer homojenlik, plastiklik, nem ve kuru mukavemet ile diğer teknolojik özelliklerinin farklılığından dolayı çeşitli kullanım alanlarına sahiptir. Dünya kil üretiminin yaklaşık % 75i pişirilen ve şekillendirilen seramik ürünlerinin imalatında kullanılmaktadır. Dünya kil üretiminin geriye kalan % 25i ise killerin özelliklerine göre refrakter sanayiinde, çimento, sondaj çamuru, dolgu ve kaplama malzemesi olarak, temizlik, deterjan, gıda ve ilaç sanayiinde kullanılmaktadır.
Refrakter killer refrakter sanayiinin ana hammaddesini teşkil eder. Kullanımı gittikçe artmakta, buna bağlı olarak özellik arzeden yeni kullanım alanları genişlemektedir. Dünyada üretim ve tüketimi özellikler arzetmesi nedeniyle daha çok iç piyasaya yönelik olarak yapılmaktadır. Clays, Mineral Facts and Problems 1985e göre 1983de dünya kil kaolen ve bentonit talebi 500 milyon ton olmuştur. Ancak bu killerin büyük bir kısmı refrakter sanayiinin dışında kullanılmaktadır. Geçmiş yıllarda özellikle çelik sanayinin hızla geliştiği yıllarda dünya refrakter tüketimi yılda ortalama % 6 arttığı, gelecekte refrakter kil, şamot yerine daha iyi performans veren kalsine boksit, sentetik mullit, andaluzit, kalsine disten gibi daha yüksek aluminalı hammadde arzında görülen gelişmeler sonucunda refrakter kil talebini etkileyecektir. 1980li yıllarda ton çelik başına yurdumuzda 36-38 kg refrakter malzeme tüketilirken ithalatın başlaması ile kullanılan yüksek kaliteli sinterler sonucunda 1992 yılında bu rakam ortalama 11 kg refrakter malzeme tüketimine inmiştir. Dünyada bu rakam 8-9 kg refrakter/ton çelik üretimi olarak gerçekleşmektedir.
Ãœretim Teknolojisi
Dünya kil üretiminin büyük bir kısmı, modern açık işletme ekipmanlarının kullanıldığı, açık işletme yöntemleriyle yapılmaktadır. Daha az miktarda kil üretimi ise kapalı (yeraltı) işletme yöntemleri ile yapılmaktadır. Gerek açık işletme, gerekse kapalı işletme yöntemlerinde, kil damarı kalınlığına göre makina ve ekipmanlarının yanında emek yoğun bir şekilde üretim yapılmaktadır. Kilin oluşum sırasındaki şartlara bağlı olarak çok kısa mesafede yatay ve dikey değişmeler göstermesi nedeniyle kullanılmadan önce killerin harmanlanması ve homojenleştirilmesi gerekmektedir.
Üretimi yapılan kilin kalitesine bağlı olarak tüvenan olarak kullanıldığı gibi, kullanım amacına göre kilin zenginleştirilmesi, ateş killerinin kalsine edilmesi gereklidir.
Refrakter malzemeÖn yakma ve manyetik seperatör ünitelerinde hazırlanan malzemeler yüksek maliyet nedeniyle ekonomik olmaktan çıkmıştır. Bu nedenle 1988 yılına kadar bilhassa Filyos Ateş Tuğla fabrikasının esas hammadde kaynağını teşkil eden şiferton, bu yıldan sonra gerek maliyetinin yüksek oluşu ve gerekse eşdeğer kalitede, hatta daha iyi kalitede hammaddelerin yurtiçinden temini ve yurtdışından ithalatı kolaylaştığı için terkedilmeye başlanmış ve 1990 yılında da Amasra’daki ocakları kapatılmıştır.lerde istenilmeyen en önemli maddelerden biri demirdir.
TÃœRKÄ°YEDE DURUM
Rezervler
Sektöre giren mal olan refrakter killer, bölüm 1.1. de verilmiştir. Eldeki mevcut bilgiler değerlendirildiğinde ülkemizdeki refrakter kil rezervlerinin daha çok İstanbul-ZonguldakÇankırı- Bilecik illerinde toplandığı tespit edilmiştir.
İstanbul Boğazının her iki yakasındaki kil havzalarındaki geniş kapsamlı sondajlı etüdler yapılmış ve 200 milyon tonluk toplam kil rezervi tespit edilmiştir. Dekapaj/Cevher oranı 1/20ye kadar yükselmektedir. Çankırı ve Bilecikte örtü tabakası kalınlığı daha azdır.
Zonguldak şiferton yatakları ise kapalı işletme gerektirmekte ve taşkömürü madenciliği ile birlikte ele alınma mecburiyeti ortaya çıkmaktadır.
Tüketim Alanları
Refrakter killer yüksek sıcaklıkta çalışan fırın ve benzeri ünitelerin yapımında veya içinin kaplanmasında kullanılan, sıcaklık altında fiziksel ve kimyasal nitelikte çeşitli aşındırıcı etkilere karşı erimeden ve fiziksel özelliklerini koruyarak dayanabilen refrakter malzemelerden alumina silikat grubunun imalinde kullanılırlar. İSO Uluslararası Standart Teşkilatı tarafından refrakter malzemelerin tanımı şöyle yapılmaktadır. Refrakter (Ateşe dayanıklı) malzemeler, bünyelerinin tamamı metal veya alaşım olmayan ve fakat metalik bir bileşime sahip olabilen ve refrakterliği asgari 1500oC olan malzeme ve mamüllerdir.
Bir diğer tanım ise "Yüksek sıcaklıklara ve bu sıcaklıklarda katı, sıvı ve gazların fiziksel ve kimyasal etkilerine karşı koyabilme özelliğine sahip malzemeler" olarak yapılabilir. Tanımdan da anlaşılacağı üzere kömür sobasından çeşitli ağır sanayii fırınlarına kadar her yerde refrakter malzemelerin kullanımı sözkonusudur. Farklı kullanım yerleri nedeniyle refrakter malzemeden beklenen özellikler de çeşitlenmektedir. Günümüzde refrakter malzeme özellikleri son derece
gelişmiş, türleri ve kullanım yerleri artmıştır. Refrakter malzemeler, ISO Uluslararası Standart Teşkilatınca iki grupta incelenmektedir. Buna göre;
a) Şekilli Refrakter Mamüller
-Yüksek Aluminalı Mamüller (Tuğlalar)
-Åžamot TuÄŸlalar
-Düşük Aluminalı ve Silisli Tuğlalar (Sömi-Silika)
-Bazik Tuğlalar (Manyezit, Manyezit-Krom, Krom-Manyezit, Dolomit, Kromit) -Özel Tuğlalar (Zirkonya, Zirkon, Karbon, Grafit, Silisyum Karbür, Nitrürler, Borürler vb.)
b) Åžekilsiz Refrakter Malzemeler
-Dövme Malzemeler
-Dökme Malzemeler
-Örgü Harçları
-Plastik Malzemeler
-Püskürtme Malzemeleri
Ülkemiz refrakter malzeme sanayii kolu bugün 1500-2000e yakın sayıda işçi, idari, teknik eleman istihdamı ile milli ekonomiye büyük bir katkıda bulunmakta olduğundan bu sanayii dalının ana hammaddeler girdilerinden olan refrakter killerin önemi bu sanayii dalının rakamlarıyla birlikte ifade edilmesi gerekir.

SERAMÄ°K
Dünyada ve Türkiyede seramik denilince akla killer gelmektedir. Kil kaynaklarına yakın yerlerde ilk seramik fabrikaları bu nedenle kurulmuştur. Çünkü seramikte kullanılan hammaddelerin içinde hem teknolojik, hem de miktar açısından en önemlisi killerdir.
Dünyada ve Türkiyede nüfus artışına paralel olarak inşaat sektöründeki gelişme olduğu müddetçe seramik killerinin önemi devam edecek ve seramik sektörünün olduğu her dönemde killer en önemli hammadde olma özelliğini devamlı gündemde tutacaktır.
Dünya ve Türkiye literatürlerinde seramik killeri; kil, kaolen, refrakter kil ve bentonit ile birlikte değerlendirilmektedir. Bu nedenle özellikle dünya için yapılan literatür taramalarında, seramik killerini içinden ayırmak çok zor olmaktadır. Türkiyede üretim yapan ve tüketen kuruluşlardan elde edilen bilgiler paralelinde, seramik killeri bilgileri ayrılmaya çalışılmıştır. Tanım ve sınıflama bölümünde bahsedileceği gibi, kil ve kaolenler aynı kimyasal sınıflama içerisinde olan tanımlamalar olup, sadece fiziksel özellikleri birbirinden farklı kavramlardır.
Özellikle A.B.ye girme çalışmalarının olduğu 8. plan döneminde, Avrupa ve dünya sanayileri içinde, üretim miktarı ve kalitesi bakımından rekabet edebilecek sektörlerden olan seramik sektörünün kalıcı ve daha atılımcı bir sektör olabilmesi için; seramiğin en can alıcı ve tüketim miktarı yüksek hammaddesi olan seramik killerinin, üretimini, tüketimini ve kalitesini belirleyici tedbir ve çalışmalara ihtiyaç olacağı kanısındayız.
Tanım ve Sınıflandırma
Literatürde kil minerallerinin sınıflanmasında bir birliktelik mevcut değildir. Birçok araştırmacı tarafından kabul edilen sınıflamalar mevcuttur. Killer, sulu alüminyum silikat olup bu sınıflama içerisindeki tüm mineraller için partikül boyu 1/256 mm veya 4 mikron olarak verilmektedir (Wentworth, 1922). Son yıllarda yapılan çalışmalarda kil boyutunun 2 mikrona kadar düştüğü savunulmaktadır. Daha büyük boyutları kil kavramına dahil edilmemektedir.
Kil terimi jenezi belirtmez. Terim hem hidrotermal faaliyetin sebep olduğu bozuşma ürünleri için, hem de sedimantasyon yoluyla çökelmiş taneler için geçerli bir kavram olarak sayılmakta olup, bu tür küçük parçacıkları oluşturan minerallere göre kimyasal sınıflamalar yapılmıştır.
Bu e-kitap, http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir.

Yeterli gelmediyse , Sizin için araştıralım bilim@marbleport.com

II.ENDÃœSTRÄ°YEL HAMMADDELER