ALUNÄ°T
 
Alunit (alum rock=ÅŸap taşı), en önemli ÅŸap minerali olup kimyasal bileÅŸimi sulu potasyum-aluminyum silikattır. KAl₃(SO₄)_2. (OH)₆ veya K₂O.3Al₂O₃.4SO₃.6H₂O formülü ile ifade edilir. Saf alunit mineralinin kimyasal bileÅŸimi ÅŸu ÅŸekildedir:
 
            Al₂O₃   : 37,0    (%)
            K₂O      : 11,4
            SO₃      : 38,6
            H₂O     : 13,0
 
Alunit dışındaki önemli ÅŸap mineralleri;
            Natroalunit        NaAl₃(SO₄)₂(OH)₆,
            Jarosit                KFe₃+++(OH)₆(SO₄)₂,
            Natrojarosit       NaFe₃(SO₄)₂(OH)₆,
            Plumbojarosit   PbFe₆(SO₄)₄(OH)₁₂,
            Argentojarosit   AgFe₃(SO₄)₂(OH)₆   dır.
 
Alunit, genel olarak riyolit, dasit ve andezit türü asit-intermediyer volkanik kayaçların. hidrotermal alterasyonu sonucu oluÅŸmaktadır. Kayaç içinde tanecikler halinde, bazen de cep ve damar ÅŸeklinde yer almaktadır. Kristal ÅŸekli romboedral olmasına raÄŸmen, bu ÅŸekilde yaygın olarak görülmez. ÇoÄŸunlukla kütlemsi, taneli, lifsi ve zaman zaman da beyaz-kırmızımsı ya da toprak renklidir. Kristal yapısında olanları ise, parlak ve camsı görünümde izlenir.
 
YoÄŸunluÄŸu 2.58-2.75 gr/cm3 dür. Isıtıldığında suyunu kaybeder. Kobalt nitratla ısıtılırsa mavi renkli ayırıcı alev verir.
 
Alunitler bünyelerinde Al₂(SO₄)₃ ve K₂SO₄ gibi suda kolay çözünen iki bileÅŸim içermelerine raÄŸmen, strüktürel yapılarından dolayı suda kolay çözünmezler. Bu nedenle de ekonomik ÅŸap yatakları oluÅŸturabilirler. Atmosfer ÅŸartlarında bozunarak suda eriyebilir ÅŸekle dönüÅŸen oluÅŸum, dilde ekÅŸi tat bırakır ve ikincil oluÅŸumlu bu türe gerçek anlamda "ÅŸap" adı verilir.
 
Alunit; aluminyum metali ve aluminyum sülfat üretiminde kullanılan bir hammaddedir.
.Yer kabuÄŸunda en çok olarak bulunan element aluminyumdur. En önemnli aluminyum hammaddesi ise boksittir. Boksite alternatif olan aluminyum hammaddelerinin başında alunit gelmektedir.
 
 
Üretim Yöntemi ve Teknolojisi
 
Alunitten aluminyum sülfat ve potasyum sülfat elde edilmesi konusunda United States Department of the Interior, Bureau of Mines geniÅŸ çaplı laboratuvar araÅŸtırmaları yapmıştır. "Acid Sulfation of Alunite" isimli çalışmada, alunitler {KAl3(SO4)2(OH)6} kaynayan % 88 lik (ağırlıkça) H2SO4 kazanlarında iÅŸleme tutulmakta ve aliminyum, potasyum sülfatat ayrımı gerçekleÅŸmektedir. Reaksiyon iki evrelidir. Birinci evrede K2SO4 asitte çözünür. Asitte çözünmeyen Al2(SO4)3 95 ^oC deki su ile yıkanarak alunitten ayrılmaktadır. Asitte çözünen K2SO4 kalsinasyonla ayrılmaktadır. Bu proses sonucu elde edilen Al2(SO)4 hücre kalitesinde (Cell-grade) alümina eldesi için uygun olmayıp ileri derecede saflaÅŸtırılması gerekmektedir.
 
Alunitin asit sülfasyonu iÅŸleminde verim % 90'ın üzerindedir. Bu nedenle bu kimyasal yöntemin gelecekte yaygın olarak kullanılacağı düÅŸünülmektedir.
 
Alüminyum sülfat boksitlerden de üretilebilmektedir. Bu yöntem SeydiÅŸehir aluminyum tesislerinde kullanılmaktadır. Aluminyum hidrattan baÅŸlayan bir prosesle aluminyum sülfat üretimi yapılmaktadır.
 
TÜRKÄ°YE'DE DURUM
Ürünün Türkiye'de BulunuÅŸ Åžekilleri
 
Türkiye'nin en önemli ve halen iÅŸletilmekte olan alunit yatağı, Kütahya-Gediz-Åžaphane'dedir. Riyolit ve riyolitik tüflerin kırık, çatlak ve boÅŸluklarında oluÅŸan alunitler, iki tip cevherleÅŸme göstermektedir. Birinci tip cevherleÅŸmede alunitler, 3-10 cm kalınlığında çatlak dolguları ÅŸeklindedir. Balmumu renginde olup romboedrik kristaller ÅŸeklinde bulunmaktadır. Ä°kinci tip oluÅŸum ise, alkali feldspat içeren kayaç ve tüflerde ramplasman ile oluÅŸmuÅŸtur. Bu tip yataklar masif olup alunitler kirli beyaz renktedir. Tenörün düÅŸük olmasına raÄŸmen (7.54 K2O), 4 milyon ton civarında rezerve sahip olması nedeniyle ekonomik önem taşımaktadır. Bunun dışında kaolin yatakları içinde gözlenen alunit oluÅŸumları da vardır. ÖrneÄŸin, halen özel sektör tarafından iÅŸletilmekte olan NevÅŸehir-Avanos'daki kaolenlerin içinde sarı renkli, camsı alunit kristalleri yaygın olarak izlenmektedir. Ancak kaolinlerin içindeki alunitlerin deÄŸerlendirildiÄŸine dair bilgi edinilememiÅŸtir.

Rezervler
 Ülkemizde, Åžebinkarahisar ve Foça'daki alunit yatakları, eski çaÄŸlarda iÅŸletilmiÅŸ yataklardır. Bu yataklardaki alunitçe zengin kısımlardan üretim yapılmıştır. Ancak yataklardaki ortalama alunit tenörü düÅŸük olduÄŸundan, günümüzde ekonomik görülmemektedir.
 
Türkiye'nin bilinen alunit yatakları, rezervleri ve tenörlerine ait bilgiler Tablo verilmiÅŸtir.
  
 
Türkiye'nin bilinen alunit yatakları
 
 

YERÄ°	REZERVÄ°	TENÖRÜ
Giresun-Åžebinkarahisar	7.826.000 (gör+muh)	% 1.67 K2O
Kütahya-Gediz-Åžaphane	4.000.000 (gör+muh)	% 7.54 K2O
Ä°zmir-Yeni Foça	5.400.000 (muh)	---

                   Kaynak : MTA Yayınları, No. 185, 1989; MTA Rap. No. 1154.
 
 
 
Türkiye'de alunitten aluminyum sülfat üretimi sadece Kütahya-Gediz'de Dostel A.Åž. tarafından yapılmakta olup ÅŸirketin yıllık üretim kapasitesi 20.000 tondur. Öte yandan, Etibank SeydiÅŸehir Aluminyum tesislerinde, boksitten aluminyum sülfat üretimi yapılmaktadır.
 
Kullanım Alanları
 
Kuvars içeriÄŸinden dolayı antik çaÄŸlarda deÄŸirmen taşı olarak kullanılan alunit cevherleri, 13. yüzyılda ilk kez Ä°zmir-Foça'da ÅŸap üretimi için kullanılmıştır. Günümüzde ise, Al-sülfat (Al2(SO4)3) ÅŸapa tercih edilmektedir. DiÄŸer taraftan alunit cevheri, deÄŸerli bir potasyum gübresi (K2SO4) kaynağı olarak kullanılmaktadır. Ayrıca amonyum sülfat veya fosfatla karışık gübre üretiminde kullanılmaktadır. Alunit ve aluminyum sülfatın kullanım alanları ÅŸunlardır :
            - Gübre sanayii,
            - Aluminyum üretimi,
            - Çimento sanayii,
            - Eczacılık ve tıp,
            - Deri sanayii,
            - Tekstil sanayii,
            - Kağıt sanayii,
            - Koku ve renk giderici olarak,
            - Suların arıtılmasında,
            - Alçı katkı maddesi olarak,
            - Åžeker sanayiinde,
            - Yangın söndürücülerde katkı maddesi olarak,
            - Boya, lak ve vernik imalatında.
Tüketim Miktar ve DeÄŸerleri
En büyük tüketim alanlarının kağıt ve gübre sanayii olduÄŸu tahmin edilmektedir.
 
Üretim
Üretim Yöntemi ve Teknoloji
 
Ülkemizde aluminyum sülfat ve potasyum sülfat üretimleri, 3 ÅŸirket tarafından yapılmaktadır. Bunlar, Etibank SeydiÅŸehir Aluminyum tesisleri, Dostel A.Åž. ve Kimsa'dır.
 
Dostel A.Åž. den alınan bilgilere göre alunitten alumina, aluminyum sülfat ve potasyum sülfat üretimlerinde izlenen yol aÅŸağıda verilmiÅŸtir.
            1. Kırma-öÄŸütme,
            2. Yakma,
            3. Çözeltiye alma,
            4. Süzme ve yıkama,
            5. Åžapın kristalleÅŸmesi ve ana çözeltiden ayrılması,
            6. Åžap kristallerinden amonyakla alumina ayrılması,
            7. Aluminanın çözeltiden süzülmesi,
            8. Çözeltiden kristal potasyum sülfatın ve amonyum sülfatın ayrılması.
 
Alunit yakma iÅŸlemi, 600 oC civarında yapılmaktadır. Alunit içindeki % 50'yi aÅŸan silikayı ayırmak için asidik ortam saÄŸlanmakta, amonyakla muamele ile % 50 den fazla amonyum sülfat elde edilmektedir. Bu proses sonucu alumina ve potasyum sülfat yan ürün olarak elde edilmektedir.
Etibank SeydiÅŸehir aluminyum tesislerinde boksitten de aluminyum sülfat elde edilmektedir.
Boksitten aluminyum hidrat, alumina ve aluminyum metali elde edilmektedir. Aluminyum sülfat ise, aluminyum hidrattan ayrı bir prosesle elde edilmektedir. Yani aluminyum hidrat, hem aluminyum hem de aluminyum sülfat üretiminde kullanılmaktadır.
 
Dünyada alunit cevherlerinden:
- Alkali metal sülfür eriticisi ile potasyum sülfat üretilmesi,
- Kömür eriticisi ile Al2O3 elde edilmesi,
- NaCl ve KCl ile kalsine edilerek Al2O3 üretilmesi.
- ( NH4)2 SO4 ile karıştırılarak ve ısıtılarak Al- Sülfat elde edilmesi,
- Kalsine edilerek CaCl2 ile karıştırılarak alumina elde edilmesi,
- Kalsine edilerek K2CO3 de kaynatılarak potasyum sülfat üretilmesi,
- Borik asit ile kalsine edilerek potasyum sülfat üretilmesi,
- Fosfat, nefelin, glokoni, kireçtaşı ile kalsine edilerek çeÅŸitli gübre üretimi,
- Kalsine edilerek refrakter madde üretilmesi,
- Kalsine edilerek sülfürik asit üretilmesi,
- ÇeÅŸitli metotlarla su tasfiyesi için koagülant üretimi, Galyum elementi üretimi, gözenekli beton agregaları ve çimento üretimi, GerçekleÅŸtirilmiÅŸ ve halende bu teknolojiler geliÅŸtirilmektedir. TÜBÄ°TAK ve üniversitelerimiz arasında da buna benzer konularda iÅŸbirliÄŸi ve araÅŸtırmalar yapılmıştır.
Kaynak:ekutup.dpt.gov.tr/madencil/
Marbleport : Türkiye'nin DoÄŸal Yapı TaÅŸları Maden ve Mermer Portalı
Maden kanunu, doÄŸal kaynaklar, yönetmelikler, duyurular, bakanlık, meclis, , mermer firmaları, kobi, kosgeb, teknoloji, biliÅŸim, ekonomi, maden haberleri, faydalı linkler, maden ruhsatı alımı, üretim, eleman alımı,mesleki eÄŸitim, ekonomi, ithalat ihracat, ihale, liman, gümrük, iÅŸ ilanları ve daha fazlası

II.ENDÃœSTRÄ°YEL HAMMADDELER