Manganez:Üretilen manganez cevheri kullanım alanlarına göre sınıflandırılmaktadır. Manganez cevheri ayrıca manganez miktarına göre de sınıflandırılır. Bunlar, manganez cevheri, demirli manganez ve manganezli demir cevheri şeklinde isimlendirilir. “U. S. Bureau of Mines” a göre en az % 35 manganez içeren cevhere Manganez Cevheri denir. % 10-35 arasında manganez içerenlere Demirli Manganez ve % 5-10 arasında manganez içeren cevhere Manganezli Demir Cevheri adı verilmektedir. Bugün endüstride % 2 alt sınır tenörlü manganezli demir cevheri kullanılmaktadır
Kullanma alanlarına göre manganez cevheri 4 gruba ayrılır.
1- Metalurjik manganez cevheri % 48-50 Mn içerir.
2- Batarya sanayii manganez cevheri % 78-85 MnO2 içerir.
3- Kimya sanayii manganez cevheri % 74-84 MnO2 içerir.
4- Diğer amaçlarda kullanılan manganez cevheri.
Manganez cevheri parça halinde veya öğütülmüş olarak, konsantre olmuş, kalsine edilmiş, sinterlenmiş veya peletlenmiş şekillerde satılır. Ülkelere göre satılan manganez cevherinin yüzdelerinde farklılıklar gözlenmektedir.
Tüvenan Cevher : Doğal halde ocaktan çıkarılmış, hiç bir işleme tabi tutulmamış cevher.
Parça Cevher : 6 mm yada daha büyük parçaları içeren cevher.
Toz Cevher : Çapı 6 mm’den daha küçük parçaları içeren cevher.
Manganez kullanım alanlarında ferromangan, slikomangan, metalik mangan gibi adlarda tanımlanır.
Doğada bileşiminde manganez bulunan 300’den fazla mineral vardır.Bu minerallerden başlıcaları Pirolüsit MnO2 ,Ramsdellit MnO2 ,Polianit MnO2 ,Manganit Mn2O3.H2O , Kriptomelan KMn8O16,Psilomelan BaMn9O18.2H2O ,Hausmanit MnMn2O4,Braunit 3Mn2O3.MnSiO3,Bixbit (Mn, Fe)2O3 Siyah ,Jakopsit MnFe2O4 ,Hollandit BaMn8O16 ,Koronadit PbMn8O16 ,Rodokrosit MnCO3 ,Rodonit MnSiO3 ,Alabandit MnS ,Wad ,
Manganez yatakları değişik yollardan oluşmakta ve çeşitli tipte yataklanmalar vermektedir.
Manganez yatakları jeolojik oluşum esasına göre dört gruba ayrılırlar.
a) Hidrotermal Manganez Yatakları : Bu yataklar genel olarak filon damar, mercek ve düzensiz şekiller halinde olup, epitermal safhaya aittirler. Plütonik ve sübvolkanik mağma ocaklarından türeyen hidrotermal gelişlerin sonucunda oluşurlar. Manganez yataklarının en önemli mineralleri, siyah manganez oksitlerinden psilomelan ve pirolüsit başta olmak üzere manganit, braunit ve hausmanit’tir. Bu tür manganez yatakları büyük rezervler vermezler. Buna karşın kimya endüstrisinde kullanılabilecek kalitede yüksek tenörlü manganez cevherlerine sahiptirler.
b) Sedimanter Manganez Yatakları : Bu tip yataklar belirli kaynaklarda görülen manganez bileşiklerinin asit veya nötr sularda uygun pH’larda çözülmesi, manganez humat, bikarbonat, klorür, sülfat, oksit biçiminde taşınması ve tortulaşma yörelerinde uygun pH koşullarında çökelmesi veya detritik birikimi ile oluşmaktadır. Bu yataklarda cevher mineralleri çoğunlukla yumru, şekilsiz, toprağımsı yığınlar veya pisolitik yapıdadır. Çok büyük rezervler vermekte olan bu tip yatakların demir tenörü yüksek olup, bazı safsızlıklar içerirler. En çok rastlanan mineraller pirolüsit ve psilomelan ile rodokrosit’tir. Eski Sovyetler Birliği’ndeki Chiatura ve Nikopol, Avustralya’daki Groote Eylandt yatakları en önemli sedimanter manganez yataklarıdır.
c) Rezidüel (Kalıntı) Manganez Yatakları : Bu tip yataklar, bileşiminde az miktar manganez bulunan kayaçların atmosfere yakın kısımlarında meydana gelen ufalanma işlemi sonucu kimyasal yoldan kayacın bir kısım elementlerinin taşınıp, manganezin yerinde kalıp zenginleşmesi ile oluşurlar. Büyük rezervler veren bu tür yataklardan metalurjik ve kimya endüstrisinde kullanılabilecek kalitede cevher üretilebilmektedir. Hindistan’daki Riher ve Orissa ile Gabon’daki Moando yatakları bu tür oluşumlara örnektir.
d) Metamorfik Manganez Yatakları : Çeşitli yollarla oluşan manganez yataklarının sıcaklık ve basınç altında değişime ve zenginleşmeye uğraması sonucu oluşan bu yataklar kaliteli olup, ortalama % 40-50 Mn içerirler.
Rezervler Toplam manganez baz rezervleri yaklaşık 5 milyar ton olup, bu rezervlerin % 90’ı Güney Afrika ve Ukrayna’da bulunmaktadır.Ayrıca, okyanus diplerindeki nodullerde çok önemli manganez kaynaklarıdır. Manganez statik rezervi ise 79 yıl olarak verilmektedir.Manganez üretiminde Çin, % 5.9’luk rezerve sahip olmasına rağmen, dünya üretiminin % 26.7’sini gerçekleştirerek üretimde ilk sırayı almıştır. Çin’i % 15.1 ile Güney Afrika, % 11.5 ile Gaban ve %10.5 ile Ukrayna izlemiştir. 1996 yılında 8 817 000 ton, 1997’de ise 8 600 000 ton manganez üretilmiştir. Manganez üretim kapasitesi ise 10 780 000 ton’dur.Brüt cevher üretimi 1995’de 24.1 milyon ton, 1996’da 23.8 milyon ton olarak verilmektedir. Yıllık manganez üretim değeri 1997 yılı ortalama fiyatları dikkate alındığında 1.77 milyar US $’dır. Bu üretime bazı ülkelerde yapılan düşük tenörlü kısmı üretimler dahil değildir
Manganez Kullanım Alanları
Manganez kullanımında en büyük pay Demir-Çelik sektöründedir. Üretilen cevherin % 90-95’i bu alanda tüketilmektedir. İkinci önemli kullanım alanı pil-batarya ve kimya sanayii’dir. Elektrolitik çinko üretimi, uranyum üretimi, cam ve seramik endüstrisi, kaynak sanayii ve ziraat sektörü manganezin az miktarda kullanıldığı diğer alanlardır.Demir-Çelik Sektöründe manganez kullanımı şöyledir; üretilen manganezin % 95 kadarı manganlı demir alaşımları, demirsiz mangan alaşımları ve metalik manganez üretiminde kullanılır. Manganlı demir alaşımları içinde en önemlisi ferro-mangan olup demir-çelik üretiminde kullanılan manganezin % 90’ı ferro-mangan halindedir. Manganez hemen hemen her türlü çeliğin üretiminde gerekli olup dökme demir eldesinde de önemlidir
Manganezin Ä°kameleri
Maliyet ve teknoloji, pek çok uygulamalarda ikame işlemini etkilemektedir ve ekonomik sebeplerden dolayı kimyasallar ve pillerdeki küçük uygulamalarda sadece kısıtlı ikameler olabilmektedir. Bununla birlikte çelik endüstrisi, çelik imalat tekniklerindeki büyük değişiklerile manganez kullanımını daha ekonomik hale getirmiştir
TÃœRKÄ°YEDE DURUM
Türkiye manganez potansiyeli olarak % 0.11 lik bir paya sahiptir. Başka bir deyişle Türkiye’de dünya çapında büyük manganez yatakları yoktur. Mevcut yataklarda da Mn tenörü fazla yüksek değildir. Demirli-mangan (% 10-35 Mn) cevherleri rezervlerin büyük bir bölümünü oluşturur. Bilindiği gibi manganez cevheri olarak düşünülmeyen manganlı demir cevheri demir-çelik fabrikalarında sinterde kullanılarak manganez cevheri kullanımından tasarruf sağlar. Türkiye’de manganlı demir (% 5-10 Mn) cevheri de bulunmaktadır. (Hekimhan-Deveci) Türkiye’de bulunan manganez cevheri, genelde metalurjik manganez cevheri grubunda değerlendirilebilir. Zonguldak Ereğli çevresindeki manganezler Üst Kretase andezit volkanizmasına bağlı volkano-sedimanter oluşumlardır. Cevherleşme Üst Kretase aglomeralarının üzerindeki tüfit ve kumtaşları içerisindedir. Bu bölgedeki çok sayıda zuhurlardan en önemlisi Ereğli- Ramazanlı-Kızlamba sahasıdır. Kastamonu-Tosya çevresindeki cevherleşmeler Liyas ve Liyas öncesi yaşlı volkanik ve sedimanter kayaç istifinde, daha çok pelajik kireçtaşı ve çörtler içerisinde yeralan volkano sedimanter oluşumlardır. Doğu Karadeniz bölgesindeki cevherleşmeler Üst Kretase dasit ve andezit volkanizmasına bağlı olarak oluşmuş volkano sedimanter kökenlidir. Yörede çok sayıda zuhur vardır. Güneydoğu anadolu yöresindeki cevherleşmeler, radyolaritler içerisinde ve radyolaritler ile ardalanmalı olarak oluşmuş volkano sedimanter karakterdeki oluşuklardır. Ankara çevresindeki cevherleşmeler Üst Kretase yaşlı ofyolit karmaşığının radyolaritleri ve tersiyer volkanizmasının tüfleri içindeki volkano sedimanter olarak oluşmuşlardır, önemsizdirler. Trakya ölgesindeki manganez cevherleşmeleri Eosen yaşlı kireçtaşları üzerine trangressif olarak gelmiş Oligosen yaşlı marnlar içerisindeki sedimanter olarak oluşmuşlardır. En önemlileri İstanbul-Çatalca Binkılıç ve İnceğiz sahalarıdır. Ancak tenörleri düşüktür. Erzincan çevresindeki cevherleşmeler daha çok hidrotermal kökenli yataklar olup bu yataklarda ülkemizin en kaliteli Mn cevheri vardır. Çöpler, Dilli ve Kekik pınarı zuhurları bunların en önemlileridir. Ancak bunlardan Çöpler ve Kekik pınarında cevher bitmiştir. Bursa-Bilecik ve Balıkesir bölgesinde volkanodesimanter ve metamorfik Mn cevherleşmeleri yeralmaktadır. Ancak ekonomik değerleri yoktur.Güneybatı-Anadolu bölgesi, sedimanter kökenli yatakların bulunduğu en önemli bölgedir. Buradaki manganez yataklarının bir çoğu geçmiş yıllarda işletilmiştir. Yörede bulunan Denizli-Tavas-Ulukent yatağı 4 milyon tonluk rezervle Türkiye’nin en büyük yatağıdır
Rezervler
Türkiye manganez rezervleri görünür+muhtemel 4 561 750 ton olup en önemli manganez rezervi 4 milyon ton ile Denizli Tavas’ta bulunmaktadır. Ayrıca, ülkemizde belirli bölgelerde yaygın olarak manganez cevher yatakları bulunmaktadır. Ancak tenör ve rezervleri Dünya manganez yatakları ile kıyaslandığında küçüktür
Maden Ãœretimi
Türkiye’de manganez cevheri üretimi Denizli-Tavas-Ulukent’de yapılmaktadır. Üretimin ağırlıklı olarak Erdemir tarafından tüketildiği görülmektedir. 1994’e kadar İsdemir ve Kardemir’in de tüketimi sözkonusudur. Denizli Tavas Ulukent manganez cevherinden yapılan üretim miktarları dikkate alındığında , ortalama yılda 20 000 ton’un üzerinde üretimin gerçekleştirildiği görülmektedir. Bununla birlikte Kardemir’in yıllık 20 000 ton civarında olan manganez ihtiyacı, % 41.5 Fe +% 4-4.5 Mn içeren Deveci siderit cevherlerinden yine yaklaşık yılda 150 000 ton cevher üretilerek karşılanmaktadır.
Kullanım Alanları
Türkiye’de manganez kullanım alanları manganezin Dünyadaki kullanım alanlarıyla parallellik göstermektedir.Türkiye’de manganez başlıca demir-çelik ve kimya sanayiinde kullanılmaktadır. Genelde manganez tüketiminin yaklaşık % 95’i parça mangan cevheri ve alaşımları şeklinde demir-çelik endüstrisinde, % 5’i de kimya sanayiinde olmaktadır. Kimya sanayiinde kullanılan manganez değişik sahalarda ve miktarlarda olmak üzere; suni gübre, cam, pil, seramik, oto boyası, refrakter, çimento, ilaç, fotoğrafçılık, petrokimya ve elektronik endüstrisinde kullanılmaktadır.
Arz ve Talep Durumu
Türkiye’de Denizli Tavas Ulukent manganez cevherinden başka önemli oranda manganez cevheri üretimi bulunmamaktadır. Bu yataktan yılda 20 000 ton/yıl’ın üzerinde üretimin yapıldığı ve bu üretimin Erdemir başta olmak üzere İsdemir ve Kardemir tarafından tüketilmektedir. Ancak, 1995’ten itibaren üretimin tamamının Erdemirtarafından kullanıldığı görülmektedir. Kardemir’in manganez cevheri ihtiyacını Deveci sideritlerinden karşıladığı ve yaklaşık 150 000 ton/yıl cevher (20 000 ton Mangan eşdeğeri) tükettiği görülmektedir.
Ayrıca Kardemir, ferromangan ve ferrosiliko mangan da tüketmektedir. Kardemirin yıllıkferromangan tüketimi 1992’de 4 139 ton’dan 1999’da 1 244 ton’a düşmüştür.Yine ferrosiliko mangan tüketimi de 1996’da 3 116 ton olup, 1999’da 2613 ton’a gerilemiştir. Sonuç olarak Kardemir ferromangan ve ferrosiliko mangan ihtiyacını ithal etmek suretiyle karşılamaktadır.
Erdemir manganez cevheri ihtiyacını büyük oranda Denizli Tavas Ulukent manganez yatağından, Ferromanganez ihtiyacını ise ithalat yoluyla karşılamaktadır. 1999 yılı itibariyle Erdemir’in manganez cevheri tüketimi 31 605 ton ve ferromanganez tüketimi 11 934 ton’dur.İsdemir’in mangan ürünleri tüketimi ise, ithalat yolluyla karşılanan ferromangan ve ferrosiliko mangan ile iç piyasadan sağlanan manganez cevheri ve demirli mangandir. 1999 yılı itibari ile tüketimler şöyledir: Ferromangan 7 679 ton; ferrosiliko mangan 3 233 ton ve demirli mandan 19 642 ton’dur. Manganez cevheri tüketimi ise bulunmamaktadır.
http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir.

Yeterli gelmediyse , Sizin için araştıralım bilim@marbleport.com

I.METALÄ°K MADENLER