Çinko:Çinko kullanım açısından demir dışı metaller içerisinde alüminyum ve bakırdan sonra gelen en önemli üç metalden birisidir. Bu üç metal baÅŸlıca, demir ve çeliÄŸin korozyona karşı direncinin artırılmasında, döküm sanayinde kullanılan özel alaşımlar ile pirinç alaşımların yapımında kullanılmaktadır. Çinko ayrıca, çinko plakaların yapımında, çatı kaplama malzemelerinde ve lastik sanayiinde de (ZnO olarak) kullanım alanı bulmaktadır. Çinko alaşımları ve bileÅŸiklerinin kullanım açısından özelliklerinin iyi bilinmesi gerekmektedir. Ticari açıdan çinkonun öneminde herhangi bir gerileme gözlenmemektedir. Bazı uygulama alanlarında, diÄŸer metallerle arasında bir yarış olmasına raÄŸmen, çinkonun önemi hiç azalmamaktadır. 1984 yılı verilerine göre dünya çinko baz rezervleri 290 milyon ton metal çinko civarındadır.

Çinko ilk olarak M.Ö. 2000 yıllarında Çinliler ve Romalılar tarafından alaşım materyali olarak, prinç yapımında kullanılmıştır. Bilinen en eski çinko arkeolojik kalıntı Romanya Transilvanya’da Doroseh ÅŸehrindeki prehistorik Dacian yerleÅŸim merkezinde bulunmuÅŸtur. Bu heykel parçası üzerinde yapılan analizler sonucunda, % 87.5 Zn, % 11.5 Pb ve % 1 oranında Fe içerdiÄŸi tesbit edilmiÅŸtir. Hindistanda ise MS 1000-1300 yıllarında çinkonun metal olarak kullanıldığı ve 14. yy.’da ticari amaçla izabesinin yapıldığı bilinmektedir. Çinko metali hakkında ilk bilimsel çalışmalar Paracelsus (1490-1541) tarafından yapılmıştır. Çinkonun Avrupa pazarına giriÅŸi 17. ve 18. yy.’a rastlamaktadır. Ä°lk izabe teknolojisi 1730 yılında Çin’den Ä°ngiltere’ye getirilmiÅŸtir. Ä°lk çinko izabe tesisi de 200 ton/yıl kapasite ile Bristol yakınlarında kurulmuÅŸtur. ABD’de ise ilk çinko üretimi Washington DC Arsenal’de yapılmıştır. Çinko endüstrisi ise 1860’lı yıllarda La Salle ve South Bethlehem’de kurulmuÅŸtur.1984-1993 yılları arasında 108.7 milyon ton dolayında yeni rezervler bulunmuÅŸtur. Aynı yıllar arasında 68.7 milyon ton üretim yapılmış olup, 1994 yılı çinko baz rezervleri 330 milyon ton metal çinko civarındadır. Åžu anda Dünya’da bilinen çinko kaynakları 1.8 milyar ton civarında olup, ekonomik olmayan kaynaklarda dikkate alındığında bu miktar 4.4 milyar tona kadar çıkmaktadır. 1995 yılında Dünya’da toplam 52 ülke çinko cevheri üretmiÅŸ, bunlardan 6 tanesi, toplam üretimin 2/3’ünü gerçekleÅŸtirmiÅŸtir. International Zinc Study Group (ILZSG) verilerine göre, en büyük ve düzenli çinko cevheri üreticisi ülke Kanada’dır. Kanada 1995 yılında üretimini %9 artırarak 1.1 milyon ton’a ulaÅŸtırmıştır. Kanada’dan sonra 930 bin ton ile Çin gelmektedir. Avustralya 890 bin ton, Peru 688 bin ton, ABD 640 bin ton ve Meksika 378 bin ton üretimde bulunmuÅŸlardır. Genel olarak Dünya’ya bakıldığında Avustralya hariç Dünya’nın her yerinde üretimin arttığı gözlenmektedir. Nitekim 1998 yılında, toplam 7.44 milyon ton üretim yapılmıştır. Dünya’da 7 ülke toplam rafine çinko üretiminin %53’ünü karşılamaktadır. Bunların arasında 1992 yılındaki 648 bin tonluk üretimini %70 artırarak, toplam 1.1 milyon tona ulaÅŸtıran Çin, birinci sırada gelmektedir. Ä°kinci sırada bulunan Kanada, 1994 yılındaki üretimini %4.2 artırarak 720 bin tona ulaÅŸmıştır. Japonya 633 bin ton, Ä°spanya ve ABD 360’ar bin ton, Avustralya 332 bin ton, Almanya 32 bin ton üretim yapmışlardır. Dünya rafine çinko üretimi 1998 yılında, 7.99 milyon ton olarak gerçekleÅŸmiÅŸtir. ABD dışında faaliyet gösteren 145 madenin ocak başı maliyeti ortalama 18.4 $/ton olarak gerçekleÅŸmektedir. Bunlardan açık iÅŸletme ile çalışanlarda (%15) maliyet 7.40 $/ton’a kadar düÅŸmektedir. Birçok yeni madenin açılması ve bazı madenlerdeki kapasite artışlarına raÄŸmen izabe iÅŸlemlerindeki darboÄŸazlar nedeniyle, pazara sunulan metal çinko miktarında yeterince artış gerçekleÅŸmemektedir. Ä°zabe aÅŸamasındaki darboÄŸazların başında Çin’deki izabe-rafineri tesislerinin yakın gelecekte yetersiz kalma durumu gelmektedir. International Lead and Zinc Study Groups (ILZSG)’nin verilerine göre, 1995 yılında herbiri 1000 ton/yıl ve daha fazla rafine çinko üreten 70 ülke bulunmaktadır. Bunların içinde herbiri 100 bin ton’dan fazla tüketen 17 ülke bulunmaktadır. Bunlardan en büyük 10 tanesinin toplam tüketimi, Dünya tüketiminin %65’ini oluÅŸturmakta ve 4.8 milyon ton civarında bulunmaktadır. Toplam çinko tüketimininin hemen hemen %50’si galvanize çelik üretiminde kullanılmakta, %20’si pirinç üretiminde, %15’i döküm, %8’i çinko oksit üretiminde, %7’ si yarı fabrikasyon ürünlerde kullanılmaktadır. Ekotoksik etkisi nedeniyle çinko, bazı alanlarda sınırlı tüketilmektedir (özellikle yapı ve inÅŸaat sektörü gibi). Günümüzde çinko ikame materyali olarak; alüminyum, maÄŸnezyum ve plastikler, özellikle otomotiv sektöründe kullanılmaktadır. 1995 yılı verilerine göre Dünyanın en büyük rafine çinko tüketicisi 1.2 milyon ton ile ABD’dir. ABD tüketimini 1994 yılına göre %4 oranında artırmıştır. Japonya 752 bin ton’luk tüketim hacmi ile ikinci sırada gelmektedir. Japonya’nın tüketimi geçen yıllara oranla %4.3 oranında artmıştır. Üçüncü sıradaki Çin, tüketimini %2.3 artırarak, 670 bin ton’a ulaÅŸmıştır. Almanya’nın 1995 yılı tüketimi 1994 yılına göre %2.1 oranında artarak 530 bin ton’a ulaÅŸmıştır Güney Kore %13.6 oranında artışla 361 bin ton, Ä°talya %3.8 artışla 332 bin ton, Belçika ve Fransa sırasıyla %11 ve %3.7’lik artışlarla 250’ÅŸer bin ton, Tayvan %22.9’luk bir artış ile 209 bin ton, Hindistan ise % 4.2’lik bir artışla 200 bin ton rafine çinko tüketmiÅŸlerdir. Cevher yataklarının oluÅŸumuna paralel olarak, Türkiye’de çinko-kurÅŸun cevher ve konsantreleri oksitli ve sülfürlü olarak bulunmaktadır. Türkiye’nin toplam çinko rezervi, metal çinko olarak, 5,471,338 ton olup, bunun 1,305,688 tonu görünür, 1,238,555 tonu muhtemel, 2,927,095 tonu mümkün rezervdir (Ä°MÄ°B Türkiye Çinko Envanteri, 1998). Oksitli cevherlerin tamamı yurt içinde ÇÄ°NKUR tarafından iÅŸlenerek elektrolitik külçe çinko elde edilmektedir. Ülkede üretilmekte olan sülfürlü cevherlerin yurt içinde izabe imkanı bulunmadığından, zenginleÅŸtirilmiÅŸ çinko-kurÅŸun cevherleri veya konsantreleri olarak geçici veya doÄŸrudan ihraç yolu ile yurt dışına satılmaktadır. Ayrıca tuvenan, ayıklanmış konsantre, kalsine ürün olarak da çinko ihracatı yapılmaktadır. Türkiye’deki çinko-kurÅŸun cevherlerinin üretimi aÅŸağıdan yukarı dilimli ramble sistemi ile gerçekleÅŸtirilmektedir. Mevcut madenlerimiz Dünya standartlarına göre çok düÅŸük kapasiteli ve yüksek maliyetli ocaklardır. Mevcut konsantre tesisleri, birkaç tanesi dışında 100-150 ton/gün tuvenan cevher iÅŸleyebilecek durumdadırlar. Kapasite düÅŸüklüÄŸü maliyetleri etkilemekte ve düÅŸük tenörlü cevherlerin zenginleÅŸtirilmesi yerine yüksek tenörlü cevherlerin zenginleÅŸtirilmesi ön plana çıkmaktadır. Maden üretim maliyeti 10 $/ton ile 35 $/ton arasında deÄŸiÅŸmektedir. DiÄŸer taraftan zenginleÅŸtirme maliyeti 10 $/ton’dur. Sektörde 33,500 ton çinko metal ve 125 ton kadmiyum metal üretim kapasitesi ile en büyük kuruluÅŸ ÇÄ°NKUR A.Åž. dir. Ayrıca cevher üretiminde, Çayeli Bakır Ä°ÅŸletmeleri, Demir Export, Ber-Oner Madencilik, Menka A.Åž., Çanakkale Madencilik, Adana Madencilik, Barit Madencilik, Rasih ve Ä°hsan Madencilik Ltd. ÅŸirketleri de faaliyetlerini sürdürmektedirler. Ülkemizde 1999 yılında 600 bin ton civarında sülfürlü tuvenan cevher iÅŸlenerek 102,000 ton selektif çinko konsantresi ve toplu (bulk) konsantre üretimi gerçekleÅŸtirilmiÅŸtir. Yurtiçi metal talebi açığı, 20-30 bin ton/yıl çinko metal ve alaşımları olarak ithalatla karşılanmaktadır. Geçici ve kesin ihracat Ä°talya, Belçika, Almanya, Hollanda ve Bulgaristan’a yapılmaktadır. Son yıllarda Dünya ekonomisindeki durgunluk ve oluÅŸan düÅŸük fiyatlar nedeni ile 1992 yılında 1.6 milyon dolar olan kesin çinko konsantresi ihracatımız, 1996 yılında yaklaşık on kat artarak 16 milyon dolar olarak gerçekleÅŸmiÅŸtir. Sülfürlü cevher ve konsantrelerin yurt içinde alıcısı bulunmamaktadır. Ä°hracatımızın %50-91’i AB ülkelerine gerçekleÅŸtirilmekte olup komÅŸu ülkelerden Bulgaristan’a gerek kesin gerekse geçici ihracat yapılmaktadır.Ä°ran’dan ise ÇÄ°NKUR’un ihtiyacı olan cevher/konsantre ithalatı olmaktadır. Günümüzde çinko; çelik, alüminyum ve bakırdan sonra Dünya’da miktar olarak yıllık tüketimi en fazla olan metaldir. Kimyasal yönden aktif olması ve diÄŸer metallerle kolayca alaşım yapabilmesi nedeniyle çinko, endüstride birçok alaşımın ve bileÅŸiÄŸin üretiminde kullanılmaktadır. Kuvvetli elektropozitif özelliÄŸinden dolayı diÄŸer metallerin özellikle demirçelik ürünlerinin aşınmaya karşı korunmasında kullanılmaktadır. Üretilen çinko metalinin ana ürün olarak tüketildiÄŸi belli baÅŸlı beÅŸ alan bulunmaktadır. Bunlar; galvanizleme, pres döküm alaşımları, pirinç ve bronz alaşımları, çinko oksit ve haddelenmiÅŸ çinko alaşımlarıdır. Çinko, atom ağırlığı 65.39 g/mol ve atom numarası 30 olan gümüÅŸ renkli bir metaldir. DüÅŸük kaynama sıcaklığı dikkat çekicidir. Bu deÄŸer özellikle pirometalurjik metal üretiminde çok belirleyici bir etmendir. DökülmüÅŸ halde sert ve kırılgandır. 120oC’de ÅŸekillendirilebilir. Elektrokimyasal potansiyel dizisinde demirden daha negatif deÄŸerdedir. Böylece çinko anot olarak katodik korozyon korumada önemli bir kullanımalanı bulur. Galvanizleme bu tür uygulamalardan biridir. http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir. Yeterli gelmediyse , Sizin için araÅŸtıralım bilim@marbleport.com

I.METALÄ°K MADENLER